کم نیستند رانندگانی که صبحی سرد یا بعدازظهری گرم پشت فرمان نشسته‌اند، سوئیچ را چرخانده‌اند و با استارت بی‌جان خودرو مواجه شده‌اند. در بیشتر مواقع، باتری مقصر اصلی است؛ باتری‌ای که شاید تنها به یک رسیدگی ساده و ارزان یعنی کنترل سطح آب نیاز داشت تا همچنان سالم بماند. باتری خودرو، به‌ویژه انواع اسیدی متداول، برای عملکرد صحیح وابسته به ترکیب الکترولیتِ آب و اسید سولفوریک است. کاهش سطح این مایع، بازدهی استارت و سیستم برقی را کاهش می‌دهد و در نهایت می‌تواند به سولفاته شدن صفحات داخلی وازکارافتادن کامل باتری بینجامد. در این مقاله از کارنامه، به‌جای ارائه فهرست‌ها و نکات کوتاه، قصد داریم قدم‌به‌قدم و با جزئیات، همه جنبه‌های بررسی و نگهداری سطح آب باتری را توضیح دهیم؛ طوری که پس از مطالعه بتوانید با اطمینان کاپوت خودرو را بالا بزنید و خودتان متخصص باتری شوید.
باتری خودرو چگونه کار می‌کند؟
باتری اسیدیِ رایج در اغلب خودروهای سواری از مجموعه‌ای از صفحات سربی و محلول الکترولیت تشکیل شده است. الکترولیت ترکیبی از آب مقطر و اسید سولفوریک رقیق است؛ آبی که نقش حلال دارد و اسیدی که رسانای یون‌هاست. با تبادل یون‌های هیدروژن و سولفات بین صفحات مثبت و منفی، انرژی شیمیایی به الکتریسیته تبدیل می‌شود و قدرت لازم برای استارت و تغذیه سامانه‌های برقی را فراهم می‌کند. کاهش حجم آب یعنی افزایش غلظت اسید، داغ شدن بیشتر باتری و در نهایت تخریب تدریجی صفحات سربی. بنابراین کنترل منظم آب درون سلول‌ها نه یک توصیه اختیاری که بخشی جدایی‌ناپذیر از برنامه‌های سرویس دوره‌ای خودروست.
چرا آب باتری کم می‌شود؟
بعضی‌ها تصور می‌کنند کاهش حجم الکترولیت فقط به نشتی ربط دارد، در حالی‌که مهم‌ترین علت، تبخیر است. هنگام شارژ شدن باتری توسط دینام یا شارژر خارجی، واکنش‌های الکتروشیمیایی حرارت تولید می‌کنند. اگر ولتاژ شارژ از حد استاندارد (حدود ۱۴٫۴ ولت در اغلب خودروها) بیشتر شود، الکترولیز آب شدت می‌یابد، هیدروژن و اکسیژن از دریچه‌های اطمینان خارج می‌شوند و سطح محلول پایین می‌آید. شرایط آب‌وهوایی گرم یا توقف طولانی مدت در ترافیک سنگین که دمای موتور را بالا نگه می‌دارند این فرآیند را تشدید می‌کنند. همچنین ترک خوردگی جزیی بدنه باتری یا سست شدن درپوش‌ها می‌تواند بخار و مایع را خارج کند. برای همین است که می‌گویند سلامت دینام و رگلاتور ولتاژ و نیز پاکیزگی قسمت بالای باتری ارتباط مستقیم با سطح آب آن دارد.
ابزار و مقدمات ایمنی برای بررسی باتری
قبل از هر اقدامی باید به یاد داشت که الکترولیت اسیدی، خورنده است و در تماس با پوست یا لباس آسیب ایجاد می‌کند. یک جفت دستکش لاستیکی ضخیم، عینک شفاف ایمنی و یک چراغ‌قوه دستی ساده، وسایلی است که باید دم دست داشته باشید. باتری را در حالت خاموش مطلق خودرو بررسی کنید؛ نه فقط سوئیچ را ببندید، بلکه در صورت امکان ترمینال منفی را نیز از بدنه جدا کنید تا خطر جرقه به صفر برسد. اگر درپوش سلول‌ها از نوع پیچی یا درپوش ردیفی است، یک پیچ‌گوشتی دوسو کوچک لازم خواهید داشت. هیچ‌وقت از آتش یا سیگار برای روشنایی استفاده نکنید؛ بخار هیدروژن که حین شارژ در محفظه باتری جمع می‌شود به‌شدت آتش‌زا و منفجره است.
آموزش گام‌به‌گام بررسی سطح آب باتری
مرحله اول: دسترسی امن به باتری
کاپوت را باز کنید و اهرم ایمنی را در جای خود قفل کنید. باتری در اغلب خودروهای سواری کنار گلگیر سمت شاگرد یا راننده قرار دارد. روی قسمت بالایی باتری معمولاً برچسب‌هایی درباره هشدارها و نشانگرهای سطح وجود دارد. اگر بدنه باتری خیس یا متورم است، کار را متوقف کرده و به تعمیرکار مراجعه کنید؛ احتمال نشتی جدی وجود دارد.
مرحله دوم: باز کردن درپوش سلول‌ها
بسته به مدل باتری، ممکن است با شش درپوش پیچی یا یک نوار پلاستیکی چفت شونده مواجه شوید. در نمونه دوم، اهرم پیچ‌گوشتی را با احتیاط زیر لبه قرار دهید و بدون فشار ناگهانی درپوش را بالا بکشید. حین برداشتن درپوش، دقت کنید که هیچ گردوخاکی وارد مجاری نشود.
مرحله سوم: مشاهده سطح الکترولیت
یک چراغ قوه دستی یا نور طبیعی کافی است تا عمق مایع در هر سلول را ببینید. صفحه‌های سربی داخل سلول شبکه‌ای خاکستری یا نقره‌ای‌رنگ‌اند. سطح الکترولیت باید حدود یک سانتی‌متر بالاتر از صفحات باشد. اگر صفحات بیرون افتاده‌اند یا سطح مایع تقریباً همسطح صفحه‌هاست، باتری شما تشنه است. در مدل‌های نشانگر دار، ممکن است پنجره کوچکی با گوی رنگی فراهم باشد که سبز بودن آن نشانه سطح مناسب است؛ با این حال، چشم دقیق شما قابل‌اعتمادتر از مکانیسم ساده نشانگر است.
مرحله چهارم: تصمیم برای اضافه کردن آب مقطر
اگر سطح مایع در یکی یا چند سلول پایین‌تر از حد توصیه شده است، ظرف آب مقطر را آماده کنید. روی بسیاری از باتری‌ها خط مینیمم و ماکسیمم با حک یا شیار روی جداره مشخص شده است. ریختن بیش‌ازحد آب باعث سرریز در زمان شارژ شده و خرابی قطب‌ها را در پی دارد. بنابراین قطره چکان یا بطری نازک ریزش بهترین وسیله برای کنترل حجم آب است.
مرحله پنجم: افزودن آب مقطر
آرام و قطره‌ای آب مقطر را اضافه کنید تا سطح آن کمی بالاتر از صفحات قرار گیرد. هرگز از آب لوله کشی یا معدنی استفاده نکنید؛ املاح موجود در این آب‌ها واکنش شیمیایی نامطلوب ایجاد کرده و وزن مخصوص الکترولیت را تغییر می‌دهد. پس از تکمیل هر سلول، درپوش را محکم ببندید و سطح روی باتری را با دستمال خیس از هرگونه اسید پاک کنید.
چه نوع آبی باید به باتری اضافه کنیم؟
آب مقطر، همان آبی است که از تقطیر بخار آب به‌دست می‌آید و تقریباً فاقد هر نمک و معدنی است. در مقابل، آب لوله کشی حاوی یون‌های کلسیم، منیزیم، سدیم و ترکیبات کلر است. این یون‌ها در واکنش با الکترولیت باتری رسوب تولید می‌کنند یا باعث زنگ‌زدگی شبکه‌های سربی می‌شوند. حتی آب معدنی تجاری نیز، به‌رغم شفافیت، برای باتری مناسب نیست. آب مقطر را از فروشگاه لوازم یدکی، داروخانه‌های بزرگ یا حتی از دستگاه‌های تهیه آب رادیاتور می‌توان تهیه کرد. بعضی تعمیرگاه‌ها محلول آماده‌ای به اسم «آب باتری» عرضه می‌کنند که درواقع همان آب مقطر با اندکی افزودنی ضدزنگ است.
چه بازه زمانی برای بازدید مناسب است؟
تناوب بررسی سطح آب باتری به سن باتری، شرایط آب‌وهوایی و سلامت مدار شارژ بستگی دارد. در مناطق گرم و خشک یا در ترافیک‌های طولانی شهری، هر ماه یک‌بار نگاه کوتاه به نشانگر سطح توصیه می‌شود. در آب‌وهوای معتدل، هر سه ماه کافی است. باتری‌های نو ممکن است تا شش ماه بی‌نیاز از بازبینی باشند، اما باتری بالای دو سال سن باید تحت نظر دقیق‌تر باشد. فراموش نکنید که باتری‌های بدون نیاز به نگهداری (Sealed) هم هرچند درپوش جداشدنی ندارند، ولی چشمان شما باید به نشانگر وضعیت آنها سر بزند.
نشانه‌های کم شدن آب باتری
افت سطح آب الکترولیت معمولاً با نشانه‌های رفتاری در خودرو همراه است. سخت روشن شدن موتور، به‌ویژه پس از توقف شبانه، اولین علامت است. همچنین کمبود آب می‌تواند باعث افزایش دمای باتری در هنگام شارژ و در نتیجه خروج بخار اسیدی شود که روی قطب‌ها رسوب سفید رنگی ایجاد می‌کند. در برخی مدل‌های جدید، چراغ هشدار باتری در پشت آمپر با ولتاژ کم هنگام استارت یا شارژ بیش‌ازحد دینام روشن می‌شود. اگر چنین نشانه‌هایی را دیدید، تعلل نکنید.
چطور عمر باتری را افزایش دهیم؟
رسیدگی به سطح آب تنها بخشی از برنامه نگهداری است. تمیز نگاه داشتن قطب‌ها با برس سیمی و گریس ضدسولفاته، کنترل کشش تسمه دینام برای جلوگیری از شارژ کم یا زیاد و پارک کردن خودرو در سایه یا پارکینگ در تابستان داغ، همگی نقش بزرگی در طول عمر باتری دارند. همچنین در سفرهای کوتاه ترافیکی، سعی کنید هر از گاهی سفری چند کیلومتری با دور موتور متوسط داشته باشید تا دینام فرصت شارژ کامل را پیدا کند.
پرسش‌های پرتکرار
آیا می‌توان در باتری‌های بدون درپوش هم آب اضافه کرد؟
این باتری‌ها طراحی شده‌اند که تبخیر ناچیزی داشته باشند؛ در صورت کمبود آب معمولاً باید تعویض شوند.
آیا اضافه کردن اسید به‌جای آب مفید است؟
هرگز. اسید سولفوریک غلیظ ولتاژ را بالا می‌برد اما واکنش داخلی را تسریع کرده و عمر باتری را کوتاه می‌کند.
اگر سطح آب بیش از حد پایین بیاید چه می‌شود؟
صفحات سربی در تماس با هوا سولفاته می‌شوند، ظرفیت باتری افت می‌کند و حتی پس از افزودن آب، توان اولیه باز نمی‌گردد.
جمع‌بندی
یک باتری سالم ضامن استارت پرقدرت و عملکرد مطمئن سیستم برقی خودروست. با صرف زمانی اندک برای کنترل سطح آب و رعایت نکات ایمنی و فنی گفته شده، می‌توانید هزینه تعویض زودهنگام باتری و دردسرهای ناشی از خواباندن خودرو در تعمیرگاه را به حداقل برسانید. به خاطر داشته باشید که نگهداری دوره‌ای باتری تنها چند دقیقه وقت می‌گیرد اما بی‌توجهی به آن ممکن است ساعت‌ها وقت و صدها هزار تومان هزینه روی دستتان بگذارد.