در حالی که بسیاری از کشورهای پیشرفته با سرعت چشم‌گیری در مسیر الکتریکی‌سازی ناوگان حمل‌ونقل خود حرکت می‌کنند، بازار خودرو در ایران و حتی در برخی کشورها هنوز تمایلی جدی به سمت خودروهای برقی نشان نمی‌دهد. پرسش اصلی اینجاست که با وجود بحران‌های زیست‌محیطی، افزایش قیمت سوخت‌های فسیلی و پیشرفت‌های چشم‌گیر در فناوری خودروهای الکتریکی، چرا مردم همچنان خودروهای سنتی را ترجیح می‌دهند؟ این مقاله با نگاهی تخصصی، به بررسی موانع، دغدغه‌ها و چالش‌های پیش روی خریداران خودروهای برقی می‌پردازد.
دلایل عدم استقبال مردم از خودروهای برقی
با افزایش دغدغه‌های زیست‌محیطی، رشد قیمت سوخت‌های فسیلی و پیشرفت فناوری باتری‌ها، تصور می‌شد خودروهای برقی به‌سرعت جای خودروهای سنتی را بگیرند. اما واقعیت بازار چیز دیگری می‌گوید. حتی در کشورهای توسعه‌یافته، با وجود تسهیلات گسترده و زیرساخت‌های پیشرفته، درصد زیادی از مردم هنوز تمایلی به خرید خودروی برقی ندارند. این عدم استقبال در کشورهای در حال توسعه از جمله ایران، به‌مراتب چشمگیرتر است. اما علت اصلی این مسئله چیست؟
۱. قیمت اولیه بالا؛ فقط عدد نیست، یک مانع روانی است
مشکل فقط گران بودن خودروهای برقی نیست، بلکه نوعی «ادراک هزینه» هم در ذهن مشتری شکل می‌گیرد. افراد اغلب قیمت خودرو را با خودروهای بنزینی هم‌رده مقایسه می‌کنند، بدون آن‌که هزینه‌ی نگهداری و مصرف را وارد معادله کنند. اما مسئله اینجاست که ذهنیت بیشتر مردم، به‌ویژه در بازارهایی که قدرت خرید پایین‌تر است، بیشتر بر «هزینه امروز» متمرکز است تا «صرفه‌جویی فردا».
۲. کمبود زیرساخت؛ نداشتن ایستگاه شارژ فقط نوک کوه یخ است
وقتی از نبود ایستگاه شارژ حرف می‌زنیم، فقط از نبود چند پریز برق یا جایگاه شارژ سریع صحبت نمی‌کنیم. مشکل عمیق‌تر از این حرف‌هاست. در بسیاری از شهرها، حتی پارکینگ‌هایی که دسترسی به برق دارند، از نظر قدرت شبکه یا مدیریت انرژی برای شارژ خودرو آماده نیستند.
افزون بر آن، عدم وجود استاندارد ملی برای شارژرها، نبود اپلیکیشن‌های جامع مدیریت شارژ، کمبود نیروهای متخصص برای نصب شارژر در خانه‌ها و ناهم‌خوانی سیستم‌های شارژ سریع با مدل‌های مختلف خودروها، همگی این حس را در کاربر ایجاد می‌کنند که «برای همچین ماشینی، هنوز زوده.»
۳. باتری؛ یک جعبه سیاه پر از تردید
برای خریداران، باتری خودرو برقی یک فناوری ناشناخته و پرریسک است. آن‌ها نمی‌دانند چه زمانی نیاز به تعویض خواهد داشت، چقدر از ظرفیت آن در تابستان یا زمستان کاهش می‌یابد و در چه حالت‌هایی عمر باتری کم خواهد شد؟
در بازار خودروهای دست‌دوم هم وضعیت بغرنج‌تر می‌شود. کسی نمی‌داند ظرفیت باقی‌مانده باتری چه‌قدر است یا چه‌قدر از عمر مفید آن باقی مانده. همین مسئله باعث می‌شود حتی اگر کسی خودروی برقی بخرد، در زمان فروش با افت ارزش شدید روبه‌رو شود.
۴. خدمات پس از فروش؛ شبکه‌ای که هنوز شکل نگرفته
در صنعت خودرو، خدمات پس از فروش فقط تعمیر نیست؛ اعتمادسازی است. مردم می‌دانند در صورت بروز مشکل برای خودروی بنزینی، در هر شهری می‌توانند تعمیرکاری پیدا کنند. اما برای خودروی برقی، حتی یک خرابی ساده در سیستم شارژ می‌تواند منجر به یدک‌کشی، انتظار طولانی، یا هزینه‌های سنگین شود.
این نبود زیرساخت خدماتی، حتی برای برندهایی مانند تسلا هم در برخی کشورها چالش‌برانگیز بوده. حال در بازاری مانند ایران که خودروی برقی هنوز در مراحل ابتدایی است، طبیعی است که مردم به جای استقبال، با احتیاط به ماجرا نگاه کنند.
۵. تعرفه‌های برق؛ صرفه‌جویی مالی شاید فقط یک توهم باشد!
یکی از مهم‌ترین محرک‌ها برای خرید خودروی برقی، کاهش هزینه سوخت است. اما در کشورهایی که تعرفه برق چندنرخی است یا دولت یارانه سنگینی برای بنزین پرداخت می‌کند، این مزیت کمرنگ می‌شود.
برای مثال، اگر برق مصرفی خودرو در بازه ساعات اوج مصرف محاسبه شود، هزینه شارژ ممکن است از هزینه سوخت بنزینی هم بیشتر شود. افزون بر این، نگرانی‌هایی در مورد افزایش قیمت برق در آینده نیز وجود دارد. خریدار به جای تمرکز بر «ارزان بودن فعلی»، بیشتر به «گران‌تر شدن آینده» فکر می‌کند.
۶. نگرانی‌های اجتماعی و فرهنگی؛ تغییر همیشه با مقاومت همراه است
بسیاری از مردم هنوز به صدای موتور، لرزش خودرو در حرکت، یا حتی بوی سوخت، حس اعتماد دارند. برای آن‌ها، خودروی برقی «ساکت، بی‌روح و نامطمئن» به نظر می‌رسد. این ذهنیت شاید فنی نباشد، اما از نظر روان‌شناختی بسیار قدرتمند است.
۷. عدم شفافیت در قوانین و مشوق‌ها
در بسیاری از کشورها، دولت‌ها مشوق‌هایی برای خرید خودروی برقی در نظر می‌گیرند؛ از تخفیف مالیاتی گرفته تا امکان تردد در خطوط ویژه یا پارکینگ‌های رایگان. اما در کشورهایی که چنین مزایایی تعریف نشده یا اجرای آن‌ها شفاف نیست، خریدار انگیزه‌ای برای انتخاب خودروی الکتریکی نمی‌بیند.
در ایران، علاوه بر نبود مشوق‌های کافی، وضعیت مبهم واردات، نبود قوانین مشخص در زمینه خدمات باتری، بیمه و مالیات خودروهای برقی، همگی موانعی جدی برای رشد این بازار ایجاد کرده‌اند.
۸. کمبود برق؛ یکی از دلایل اصلی استقبال پایین از خودروهای برقی
یکی از دلایلی که باعث می‌شود بسیاری از مردم در ایران نسبت به خرید خودروهای برقی تردید داشته باشند، مسئله‌ی کمبود برق است. در سال‌های اخیر، قطعی‌های مکرر برق به‌ویژه در فصل تابستان، باعث شده اعتماد عمومی به پایداری شبکه برق کاهش یابد. همین مسئله، ذهنیت منفی درباره قابلیت اطمینان خودروهای برقی ایجاد می‌کند.
از سوی دیگر، زیرساخت برق کشور برای پاسخ‌گویی به نیاز جدید شارژ خودروها چندان آماده نیست. در برخی مناطق حتی تأمین برق خانگی نیز با محدودیت‌هایی روبه‌روست، چه برسد به نصب ایستگاه‌های شارژ عمومی یا خانگی. علاوه بر این، نظام یارانه‌ای انرژی نیز مانع از شکل‌گیری سیاست‌های شفاف برای توسعه حمل‌ونقل برقی شده است.
آیا آینده خودروهای برقی روشن است؟
پاسخ کوتاه: بله، اما نه به‌زودی. خودروهای برقی بدون شک آینده حمل‌ونقل خواهند بود. اما مسیر پذیرش آن‌ها در بازارهایی چون ایران نیازمند اصلاحات گسترده در سیاست‌گذاری، زیرساخت، آموزش فنی، فرهنگ‌سازی و حتی طراحی شهری است.
سازمان‌های مرتبط، رسانه‌ها، خودروسازان و حتی مصرف‌کنندگان باید با دید باز به این تحول بنگرند. چراکه گذار از سوخت‌های فسیلی به انرژی پاک، دیگر یک انتخاب نیست؛ یک ضرورت جهانی است.
سؤالات متداول
آیا خودروهای برقی در بلندمدت مقرون‌به‌صرفه‌ترند؟
بله. اگرچه قیمت اولیه بالاتر است، اما هزینه سوخت (برق)، نگهداری، سرویس‌های دوره‌ای و حتی مالیات‌های زیست‌محیطی معمولاً کمتر است. این صرفه‌جویی در بلندمدت خود را نشان می‌دهد.
عمر مفید باتری چقدر است؟
بسته به برند و نوع باتری، عمر مفید آن بین ۸ تا ۱۲ سال متغیر است. با توسعه تکنولوژی، باتری‌های امروزی مقاوم‌تر و بازیابی‌پذیرتر از قبل شده‌اند.
آیا در ایران امکان شارژ خودروهای برقی وجود دارد؟
در حال حاضر، زیرساخت‌های شارژ بسیار محدود است، اما برنامه‌هایی برای توسعه آن توسط بخش خصوصی و دولتی در حال اجراست.
آیا تعمیرات خودروهای برقی سخت‌تر است؟
تعمیرات آن‌ها ساده‌تر ولی نیازمند تخصص بالاتری است. در حال حاضر، تعداد کمی از تعمیرگاه‌ها خدمات تخصصی برای خودروهای برقی ارائه می‌دهند.