فیلرگیری خودرو چیست و چگونه انجام می‌شود؟ نکات، علائم و مزایا

فیلر گیری یکی از مهم‌ترین سرویس‌های دوره‌ای خودرو است که تأثیر مستقیمی بر عملکرد موتور، مصرف سوخت و طول عمر قطعات دارد. اگر تا به حال از خود پرسیده‌اید فیلر گیری چیست و چرا مکانیک‌ها بر انجام منظم آن تأکید دارند، باید بدانید که این فرآیند به تنظیم دقیق فاصله بین اجزای حیاتی موتور مربوط می‌شود. فیلرگیری خودرو چیست؟ به زبان ساده، فیلرگیری عبارت است از اندازه‌گیری و تنظیم فاصله (لقی) بین قطعات متحرک موتور، به‌ویژه سوپاپ‌ها، تا موتور با حداکثر کارایی کار کند.

بسیاری از رانندگان با علائمی مانند صدای تیک‌تیک از زیر درپوش سوپاپ، کاهش قدرت موتور یا افزایش مصرف سوخت مواجه می‌شوند، اما نمی‌دانند این نشانه‌ها ممکن است حاکی از نیاز به فیلرگیری باشد. در این مقاله جامع از کارنامه، به بررسی کامل آموزش فیلر گیری، دلایل اهمیت آن، روش‌های انجام، علائم و عواقب عدم انجام آن می‌پردازیم تا بتوانید تصمیم آگاهانه‌تری برای نگهداری خودروی خود بگیرید.

فیلر چیست؟

قبل از اینکه به فیلرگیری بپردازیم، باید بدانیم فیلر به چه معناست. فیلر (Feeler) در اصطلاح خودرو به فاصله یا لقی بین دو قطعه متحرک در موتور اشاره دارد. این فاصله برای جبران انبساط حرارتی فلزات در دمای کاری موتور طراحی شده است.

انواع فیلر در خودرو

در موتورهای احتراق داخلی، چندین نوع فیلر وجود دارد:

• فیلر سوپاپ: فاصله بین میله‌رانه (راکر) و ساق سوپاپ که مهم‌ترین و شناخته‌شده‌ترین نوع فیلر است
• فیلر شمع: فاصله بین الکترودهای شمع که برای احتراق صحیح سوخت اهمیت دارد
• فیلر رینگ: فاصله بین انتهای رینگ‌های پیستون که برای آب‌بندی و کمپرس مناسب ضروری است

چرا فیلر در موتور وجود دارد؟

موتور هنگام کار به دمای بالایی می‌رسد (بین ۸۰ تا ۱۱۰ درجه سانتی‌گراد) و قطعات فلزی آن منبسط می‌شوند. اگر قطعات به‌طور کامل به یکدیگر چسبیده باشند، این انبساط باعث فشار، سایش و آسیب جدی می‌شود. فیلر این فضای ایمنی را فراهم می‌کند تا قطعات بتوانند آزادانه حرکت کنند.

منظور از فیلر گیری چیست؟

فیلر گیری یا فیلرگیری فرآیندی است که در آن فاصله بین اجزای موتور، به‌ویژه بین میله‌رانه و ساق سوپاپ، اندازه‌گیری و تنظیم می‌شود. این کار معمولاً توسط مکانیک با استفاده از ابزار دقیقی به نام تیغه فیلر (Feeler Gauge) انجام می‌شود.

اهمیت تنظیم فیلر

لقی سوپاپ باید در محدوده مشخصی باشد که توسط سازنده خودرو تعیین می‌شود (معمولاً بین ۰.۱۵ تا ۰.۳۰ میلی‌متر برای سوپاپ‌های دمی و ۰.۲۰ تا ۰.۳۵ میلی‌متر برای سوپاپ‌های اگزوز). اگر این فاصله خیلی زیاد یا خیلی کم باشد، مشکلات جدی به وجود می‌آید:

• فیلر زیاد (لقی بیش از حد): صدای تیک‌تیک، تأخیر در باز شدن سوپاپ، کاهش قدرت موتور
• فیلر کم (لقی کمتر از حد): سوپاپ به‌طور کامل بسته نمی‌شود، کاهش کمپرس، سوختن سوپاپ، افزایش مصرف سوخت

تفاوت فیلر موتور با سایر تنظیمات

برخی افراد فیلر موتور را با تایمینگ سوپاپ یا تنظیمات دیگر اشتباه می‌گیرند. تایمینگ سوپاپ به زمان‌بندی باز و بسته شدن سوپاپ‌ها نسبت به حرکت پیستون مربوط است، در حالی که فیلر تنها به فاصله فیزیکی بین قطعات مربوط می‌شود.

دلایل نیاز به فیلرگیری

دلیل فیلرگیری چیست؟ چرا باید به‌صورت دوره‌ای این کار را انجام دهیم؟ دلایل متعددی وجود دارد:

۱. سایش طبیعی قطعات

با گذشت زمان و کارکرد موتور، قطعاتی مانند میله‌رانه، ساق سوپاپ، و میل‌لنگ دچار سایش می‌شوند. این سایش باعث تغییر در فاصله اولیه می‌شود و نیاز به تنظیم مجدد دارد.

۲. انبساط و انقباض حرارتی

تغییرات دمایی مکرر در موتور می‌تواند فیلر را از حالت استاندارد خارج کند. در فصول مختلف سال، به‌ویژه در زمستان و تابستان، ممکن است نیاز به بررسی فیلر باشد.

۳. تعمیرات سر سیلندر

اگر سرسیلندر برداشته شده یا درپوش سوپاپ تعمیر شده باشد، حتماً باید فیلرگیری مجدد انجام شود. هر زمان که قطعات مربوط به سوپاپ جدا می‌شوند، تنظیمات اولیه از بین می‌رود.

۴. تعویض قطعات

تعویض سوپاپ‌ها، میله‌رانه‌ها یا سایر اجزای سیستم سوپاپ نیاز به تنظیم مجدد فیلر دارد تا موتور با تنظیمات صحیح کار کند.

۵. پیمایش بالای خودرو

خودروهایی که کیلومتر زیادی طی کرده‌اند (معمولاً بالای ۸۰،۰۰۰ کیلومتر)، احتمال بیشتری دارد که به فیلرگیری نیاز داشته باشند.

نحوه فیلرگیری

آموزش فیلر گیری نیازمند دانش فنی و ابزار مناسب است. در اینجا مراحل کلی این فرآیند را توضیح می‌دهیم:

ابزار موردنیاز برای فیلرگیری

• تیغه فیلر (Feeler Gauge) با اندازه‌های مختلف
• آچار مناسب برای باز کردن درپوش سوپاپ
• آچار تنظیم فیلر (معمولاً ۱۰ یا ۱۲)
• چراغ قوه برای دید بهتر
• کتاب راهنمای خودرو برای مشخصات دقیق فیلر

مراحل انجام فیلرگیری گام به گام

گام ۱: سرد کردن موتور

موتور باید کاملاً سرد باشد. تنظیم فیلر در موتور گرم غیرممکن و خطرناک است زیرا قطعات منبسط شده‌اند و اندازه‌گیری دقیق نخواهد بود.

گام ۲: برداشتن درپوش سوپاپ

با استفاده از آچار مناسب، پیچ‌های درپوش سوپاپ را باز کنید. معمولاً واشرها یا گسکت‌هایی در این قسمت وجود دارد که باید مراقب آنها باشید.

گام ۳: قرار دادن موتور در PMT

برای تنظیم فیلر هر سوپاپ، باید پیستون مربوطه در نقطه مرگ بالا (PMT – Point Mort Top) قرار گیرد. در این حالت، سوپاپ کاملاً بسته است و می‌توان فیلر را اندازه‌گیری کرد. برای این کار باید میل‌لنگ را به آرامی بچرخانید.

گام ۴: مشخص کردن سوپاپ‌های دمی و اگزوز

در هر سیلندر، دو سوپاپ دمی (ورودی) و دو سوپاپ اگزوز (خروجی) وجود دارد. معمولاً سوپاپ‌های دمی در سمت مانیفولد هوا و سوپاپ‌های اگزوز در سمت اگزوز قرار دارند. فیلر این دو نوع متفاوت است.

گام ۵: اندازه‌گیری فیلر فعلی

تیغه فیلر را بین میله‌رانه و ساق سوپاپ قرار دهید. تیغه باید با مقاومت خفیف جا بیفتد – نه خیلی شل و نه خیلی سفت. اگر تیغه خیلی راحت یا خیلی سخت عبور می‌کند، فیلر نیاز به تنظیم دارد.

گام ۶: تنظیم فیلر

برای تنظیم، مهره قفل‌کننده روی میله‌رانه را کمی شل کنید، سپس پیچ تنظیم را بچرخانید تا فیلر مناسب ایجاد شود. دوباره با تیغه فیلر بررسی کنید و پس از رسیدن به اندازه صحیح، مهره را سفت کنید.

گام ۷: تکرار برای سایر سوپاپ‌ها

این فرآیند را برای همه سوپاپ‌ها تکرار کنید. در یک موتور ۴ سیلندر، معمولاً ۱۶ سوپاپ (۸ دمی و ۸ اگزوز) وجود دارد که همه باید تنظیم شوند.

گام ۸: بستن درپوش سوپاپ

پس از اتمام کار، درپوش سوپاپ را با گشتاور مناسب ببندید و اطمینان حاصل کنید که نشتی روغن وجود ندارد.

نکات مهم در فیلرگیری

• هرگز موتور گرم را فیلر نگیرید: نتیجه غیردقیق و خطرناک خواهد بود
• از مشخصات سازنده پیروی کنید: هر خودرو فیلر استاندارد خاص خود را دارد
• دقت در تشخیص سوپاپ‌های دمی و اگزوز: این دو فیلر متفاوتی دارند
• چرخاندن صحیح میل‌لنگ: باید در جهت چرخش عادی موتور باشد
• بررسی دوباره: پس از تنظیم، حتماً دوباره فیلر را چک کنید

فیلرگیری خودکار در موتورهای مدرن

برخی موتورهای جدید مجهز به سیستم تنظیم خودکار فیلر (Hydraulic Valve Adjusters) هستند که به‌صورت اتوماتیک فیلر را حفظ می‌کنند و نیازی به فیلرگیری دستی ندارند. اما هنوز اکثر خودروهای داخلی و بسیاری از خودروهای وارداتی به فیلرگیری دستی نیاز دارند.

مزایای فیلر گیری خودرو

انجام به‌موقع و صحیح فیلرگیری مزایای متعددی برای خودرو و راننده به همراه دارد:

۱. بهبود عملکرد موتور

وقتی فیلر در حد استاندارد باشد، سوپاپ‌ها در زمان و مدت صحیح باز و بسته می‌شوند. این موضوع باعث می‌شود:

• محفظه احتراق به‌درستی پر و خالی شود
• قدرت موتور افزایش یابد
• شتاب‌گیری خودرو بهبود پیدا کند

۲. کاهش مصرف سوخت

فیلر نامناسب باعث احتراق ناقص سوخت می‌شود که منجر به هدررفت انرژی و افزایش مصرف می‌شود. با تنظیم صحیح، مصرف سوخت تا ۱۰-۱۵ درصد کاهش می‌یابد.

۳. افزایش طول عمر موتور

فیلر مناسب از سایش زودرس قطعات جلوگیری می‌کند:

• سوپاپ‌ها دچار سوختگی نمی‌شوند
• میله‌رانه‌ها و ساق سوپاپ‌ها کمتر ساییده می‌شوند
• کمپرس موتور حفظ می‌شود

۴. کاهش صدا و لرزش

یکی از واضح‌ترین مزایای فیلرگیری، از بین رفتن صدای تیک‌تیک مزاحم از موتور است که ناشی از لقی زیاد سوپاپ‌ها بود.

۵. کاهش آلودگی

موتوری که با فیلر مناسب کار می‌کند، سوخت را کامل‌تر می‌سوزاند و گازهای آلاینده کمتری تولید می‌کند، که برای محیط‌زیست و عبور از معاینه فنی مفید است.

۶. تأثیر فیلر گیری بر شتاب

تاثیر فیلر گیری بر شتاب بسیار قابل توجه است. وقتی فیلر در حد مطلوب باشد، سوپاپ‌ها با تایمینگ دقیق باز و بسته می‌شوند که باعث می‌شود:

• موتور در دورهای مختلف قدرت بهتری داشته باشد
• پاسخ پدال گاز سریع‌تر باشد
• شتاب‌گیری ۰ تا ۱۰۰ بهبود یابد
• گشتاور موتور در محدوده بهینه قرار گیرد

علائم نیاز به فیلر گیری

چگونه بفهمیم که خودروی ما به فیلرگیری نیاز دارد؟ علائم نیاز به فیلر گیری عبارتند از:

۱. صدای تیک‌تیک از موتور

شایع‌ترین علامت، صدای تیک‌تیک یا تق‌تق از زیر سرپوش سوپاپ است. این صدا معمولاً در زمان روشن بودن موتور و در حالت آیدل (دور آرام) بیشتر به گوش می‌رسد.

۲. کاهش قدرت موتور

اگر احساس می‌کنید خودرو دیگر مثل قبل قدرت ندارد، سربالایی را سخت‌تر طی می‌کند یا شتاب‌گیری ضعیف شده، ممکن است فیلر نامناسب باشد.

۳. افزایش مصرف سوخت

اگر بدون تغییر در شیوه رانندگی، مصرف سوخت خودرو افزایش یافته، یکی از دلایل احتمالی فیلر نامناسب است.

۴. لرزش موتور

لرزش غیرعادی موتور، به‌ویژه در دور آرام، می‌تواند نشانه‌ای از تنظیمات نادرست فیلر باشد.

۵. روشن شدن چراغ چک موتور

در برخی خودروها، اگر فیلر خیلی نامناسب باشد و باعث مس‌فایر (احتراق ناقص) شود، ممکن است چراغ چک انجین روشن شود.

۶. دود غیرعادی از اگزوز

دود سیاه یا آبی از اگزوز می‌تواند نشانه احتراق ناقص باشد که ممکن است به دلیل فیلر نامناسب باشد.

۷. سختی در استارت زدن

اگر موتور سخت روشن می‌شود یا بعد از روشن شدن با تأخیر به حالت آیدل عادی می‌رسد، ممکن است کمپرس موتور به دلیل بسته نشدن کامل سوپاپ‌ها کاهش یافته باشد.

۸. رسیدن به کیلومتر سرویس

حتی اگر هیچ علامتی نیست، باید طبق برنامه سرویس خودرو (معمولاً هر ۴۰،۰۰۰ تا ۶۰،۰۰۰ کیلومتر) فیلر بررسی شود.

علائم فیلر گیری نامناسب

اگر فیلرگیری به‌درستی انجام نشود یا تنظیمات اشتباه باشد، علائم زیر ظاهر می‌شود:

علائم فیلر خیلی زیاد (لقی بیش از حد)

• صدای بلند تیک‌تیک: صدای ضربه فلز به فلز
• تأخیر در باز شدن سوپاپ: سوپاپ دیرتر باز می‌شود و زودتر بسته می‌شود
• کاهش قدرت موتور: به‌ویژه در دورهای بالا
• ورود ناکافی هوا/سوخت: عملکرد ضعیف در شتاب‌گیری
• سایش سریع میله‌رانه و ساق سوپاپ: به دلیل ضربه مکرر

علائم فیلر خیلی کم (لقی کمتر از حد)

• کاهش کمپرس موتور: سوپاپ کاملاً بسته نمی‌شود
• سوختن سوپاپ و صندلی سوپاپ: به دلیل نشت گازهای داغ
• افزایش دمای موتور: بیش‌گرمی
• مصرف بالای سوخت: احتراق ناقص
• استارت سخت: خصوصاً موتور گرم
• پس‌زدن موتور: backfire از طریق مانیفولد یا اگزوز

سایر علائم فیلرگیری اشتباه

• تنظیم نابرابر سوپاپ‌ها: برخی سیلندرها بهتر و برخی بدتر کار می‌کنند
• نوسان دور موتور: دور آرام ناپایدار
• کاهش طول عمر قطعات: نیاز به تعمیرات زودهنگام

اگر فیلر گیری نکنیم چه می‌شود؟

سؤال مهمی که ذهن بسیاری را مشغول می‌کند این است: اگر فیلر گیری نکنیم چه میشود؟ پاسخ این است که عواقب بسیار جدی و پرهزینه‌ای در انتظار خودرو خواهد بود.

عواقب کوتاه‌مدت

در مراحل اولیه، عدم فیلرگیری باعث این مشکلات می‌شود:

1. افزایش تدریجی صدا: صدای موتور روز به روز بلندتر و نامطبوع‌تر می‌شود
2. کاهش قدرت: عملکرد موتور به‌تدریج افت می‌کند
3. افزایش مصرف سوخت: هزینه سوخت بالا می‌رود
4. ناراحتی در رانندگی: تجربه رانندگی لذت‌بخش نیست

عواقب میان‌مدت

با ادامه کار بدون فیلرگیری، مشکلات جدی‌تر می‌شود:

1. سایش شدید قطعات: میله‌رانه، ساق سوپاپ و میل سوپاپ آسیب می‌بینند
2. خرابی سوپاپ: سوختگی لبه سوپاپ و صندلی سوپاپ
3. کاهش کمپرس: فشار درون سیلندر کم می‌شود
4. نشت روغن: واشرها و گسکت‌ها تحت فشار بیشتری قرار می‌گیرند

عواقب بلندمدت

در نهایت، اگر سال‌ها بدون فیلرگیری رانندگی کنید:

1. خرابی کامل سیستم سوپاپ: نیاز به تعویض سوپاپ‌ها، راکرها و قطعات مرتبط
2. آسیب به سر سیلندر: ممکن است نیاز به تعمیر یا تعویض سر سیلندر باشد
3. آسیب به پیستون و رینگ: فشار نامناسب باعث سایش پیستون می‌شود
4. خرابی کلی موتور: در موارد شدید، ممکن است موتور کلاً از کار بیفتد

هزینه‌های مالی

• هزینه فیلرگیری معمولی: بین ۲۰۰ تا ۵۰۰ هزار تومان (بسته به نوع خودرو)
• هزینه تعمیرات ناشی از عدم فیلرگیری: بین ۵ تا ۲۰ میلیون تومان (تعویض سوپاپ، تعمیر سر سیلندر، و…)
• هزینه اورهال موتور: بالای ۳۰ میلیون تومان برای برخی خودروها

آموزش فیلرگیری و اهمیت اجرای صحیح آن

فیلرگیری یکی از تنظیمات کلیدی در موتورهای بنزینی است؛ عملیاتی که نقش مستقیم در تنفس درست موتور، کاهش صداهای مزاحم و افزایش راندمان دارد. فیلر در واقع همان فاصله میان میل‌بادامک و سوپاپ است. اگر این فاصله بیش از حد کم یا زیاد شود، موتور از حالت استاندارد خارج شده و مشکلاتی مانند افت شتاب، بدکارکردن موتور، بالا رفتن مصرف بنزین و حتی سوختن سوپاپ‌ها به‌وجود می‌آید. به همین دلیل فیلرگیری باید دقیق، مرحله‌به‌مرحله و ترجیحاً توسط یک فرد متخصص انجام شود.

مرحله اول: سرد بودن موتور و آماده‌سازی اولیه

فیلرگیری همیشه باید روی موتور کاملاً سرد انجام شود. دلیلش ساده است: قطعات فلزی در اثر حرارت منبسط می‌شوند و اندازه‌گیری فاصله سوپاپ در حالت گرم، مقدار واقعی را نشان نمی‌دهد. پس از خنک شدن کامل موتور، اولین اقدام باز کردن درپوش سوپاپ است. این قسمت معمولاً با چند پیچ ساده باز می‌شود و پس از برداشتن آن، دسترسی به میل‌بادامک و مجموعه سوپاپ‌ها امکان‌پذیر خواهد شد.

مرحله دوم: قرار دادن موتور در نقطه مرگ بالا (TDC)

در این مرحله باید هر سیلندر را جداگانه در نقطه مرگ بالا قرار داد؛ جایی که پیستون در بالاترین موقعیت خود قرار دارد و هر دو سوپاپ بسته هستند. این کار معمولاً با چرخاندن میل‌لنگ از طریق پولی سرمیل‌لنگ یا جای آچار مخصوص انجام می‌شود. پیدا کردن TDC دقت بالایی می‌خواهد، زیرا اگر سوپاپ‌ها کاملاً بسته نباشند، اندازه‌گیری فیلر اشتباه خواهد بود.

مرحله سوم: اندازه‌گیری فیلر با فیلرسنج

ابزار اصلی در این کار، فیلرسنج یا Feeler Gauge است؛ مجموعه‌ای از تیغه‌های فلزی نازک با ضخامت‌های دقیق. فنی‌کار تیغه‌ها را یکی‌یکی امتحان می‌کند تا تیغه‌ای پیدا شود که دقیقاً با مقدار استاندارد کارخانه هماهنگ باشد—یعنی نه آزاد عبور کند و نه گیر کند. این اندازه مقدار فعلی فیلر است.

مرحله چهارم: تنظیم فیلر با پیچ یا شیم

اگر مقدار اندازه‌گیری‌شده از مقدار استاندارد متفاوت باشد، باید تنظیم انجام شود. در برخی موتورها، پیچ تنظیم روی انگشتی سوپاپ وجود دارد که با چرخاندن آن فاصله اصلاح می‌شود. در موتورهای دیگر، از شیم استفاده می‌شود؛ دیسک‌های کوچک فلزی که بر اساس ضخامت مناسب تعویض می‌شوند و دقت بالاتری دارند.

مرحله پنجم: بستن قطعات و تست نهایی موتور

پس از تنظیم تمام سوپاپ‌ها، درپوش‌ها دوباره بسته می‌شوند. سپس موتور روشن شده و صدای آن، نرمی کارکرد، شتاب و نبود صدای تق‌تق بررسی می‌شود. اگر فیلرگیری درست انجام شده باشد، موتور باید به‌طور محسوس روان‌تر و آرام‌تر کار کند.

فیلر شمع و اهمیت آن

علاوه بر فیلر سوپاپ، فیلر شمع نیز از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است. فاصله بین الکترودهای شمع تأثیر مستقیمی بر جرقه و احتراق سوخت دارد. فیلر شمع باید طبق دستورالعمل سازنده تنظیم شود تا استارت راحت‌تری داشته باشید و مصرف سوخت بهینه شود.

زمان مناسب برای فیلرگیری

بیشتر سازندگان خودرو توصیه می‌کنند که فیلرگیری هر ۴۰ تا ۶۰ هزار کیلومتر یک بار انجام شود. البته این فاصله بسته به نوع موتور، شرایط رانندگی و کیفیت روغن مصرفی می‌تواند متفاوت باشد. بهتر است به دفترچه راهنمای خودرو مراجعه کنید و برنامه سرویس پیشنهادی سازنده را دنبال کنید.

نتیجه‌گیری

فیلرگیری یکی از ارکان اساسی نگهداری موتور است که نباید نادیده گرفته شود. با توجه به تاثیر فیلر گیری بر شتاب، مصرف سوخت و طول عمر موتور، انجام به‌موقع این عملیات می‌تواند هزینه‌های هنگفت تعمیرات آینده را به شدت کاهش دهد. شناخت علائم نیاز به فیلرگیری و مراجعه به تعمیرگاه‌های مجرب برای انجام این کار، می‌تواند خودرویتان را همیشه در بهترین شرایط نگه دارد. فراموش نکنید که سرویس‌های دوره‌ای و توجه به علائم هشداردهنده موتور، کلید حفظ سلامت خودرو و ایمنی شما در جاده است.