موتورهای احتراقی که در خودروهای امروزی به کار می‌ٰروند معمولا به دلیل نوع عملکردشان ضربات و تکان‌های زیادی دارند. در واقع انفجارهای پیاپی و سنگینی که وظیفه‌ی تامین نیروی لازم برای به حرکت در آوردن خودرو را دارند، موجب ارتعاشات سنگین و گاها غیر قابل کنترل موتور می‌شوند. این ارتعاشات نیز طبعا به کابین منتقل شده و رانندگی را ناراحت و خسته کننده می‌کنند.
خودروسازان هم که همواره به دنبال تامین راحتی و آسایش بیشتر برای راننده و سرنشینان خودروهای خود هستند از گذشته به دنبال راهی برای کاهش این تکان‌های آزار دهنده بودند. چرا که همواره، سکوت و سکون کابین یکی از مزایای خودروها محسوب می‌شوده و خودروهایی که صدا و ضربه‌ی ناشی از عملکرد موتور به کابین آنها منتقل نمی‌شود به جهت این خصیصه زبان‌زد هستند. یکی از ترفندهای رسیدن به این هدف، تولید موتورهایی با ارتعاش و تکان و ضربه کمتر است که خود فرآیند‌ها و طراحی‌های پیچیده‌ای را می‌طلبد. اما حتی بهترین نوع موتور نیز، همچنان حین کار ارتعاشات و ضرباتی را به همراه دارد که دیگر قطعات خودرو و به دنبالش کابین و بدنه را تحت تاثیر قرار می‌دهد. اما راهکار این معضل چیست؟
دسته موتور چیست؟
Engine Mount یا دسته موتور وسیله مهار ارتعاشات و تکان‌ها و ضربات موتور است. در واقع این قطعه که به عبارت کامل‌تر Engine Anchor Mount خوانده می‌شود وظیفه تحمل وزن موتور خودرو را بر عهده دارد. دسته موتور نقش تکیه‌گاه موتور را بازی می‌کند تا موتور به کمک آن با تعادل و ثبات بیشتر وظایف خود را انجام دهد. مجموعه سیستم فنی خودروها را می‌توان به پازلی تشبیه کرد که در کنار هم خودرو را به حرکت در می‌آورند. اما قطعات و تکه‌های این پازل برای ماندن در جای خود و عملکرد بدون استرس نیاز به ثبات و استحکام دارند. بنابراین هر قطعه باید به واسطه قطعات دیگر یا به کمک بست‌های مخصوص به بدنه یا قطعات محکم دیگر چفت شود. موتور نیز به واسطه قطعه‌ای که دسته آن شناخته می‌شود به بدنه خودرو محکم می‌شود. دسته موتور مهم‌ترین و اصلی‌ترین تکیه‌گاه یا به نوعی بست در قطعات خودرو محسوب می‌شود. وظایف این قطعه را می‌توان اینگونه خلاصه کرد:
۱. تحمل وزن موتور
۲. جذب ارتعاشات ناشی از احتراق مخلوط سوخت و گاز در موتور
۳. پیشگیری از حرکت بیش از حد موتور در اثر نیروهای وارده از جاده
۴. جلوگیری از حرکت شدید موتور در زمان‌های شتاب‌گیری یا ترمز گرفتن
۵. کنترل تکان‌های جانبی موتور خودرو در زمان عبور از دست‌انداز
موتور در اثر ضربه‌های ناشی از رها شدن کلاچ یا درگیر شدن آن و خلاص شدن تایر‌ها به دلیل اتصال به بقیه قسمت ها علاقه زیادی به تکان‌های جانبی پیدا می‌کند تا این انرژی را دفع کند. این تکان‌ها معمولا به شکل گشتاورهای پیچشی هستند. تنها بخشی که می‌توان این گشتاورهای را تحمل کند شاسی خودرو است. اما در صورت محکم شدن کامل بدنه به شاسی، فشار زیادی به شاسی و موتور وارد می‌شود. برای کنترل این فشار، حالتی انعطاف‌پذیر در محل اتصال موتور و شاسی ایجاد می‌شود. در واقع دسته موتور موظف است ضمن ایجاد توازن در دو دسته ارتعاشات وارده به خودرو که ناشی از جاده و عملکرد موتور هستند، فشار وارده به شاسی را نیز کاهش دهد.
دسته موتور معمولا به تعداد مختلف و در بالا و پایین یا طرفین موتور به کار می‌رود. این قطعه در کمپانی‌های گوناگون و با انواع مختلفی تولید می‌شود اما رایج‌ترین آنها دو نوع
- هیدرولیکی
- لاستیکی
هستند. درواقع تمام انواع دسته موتور در این دو گروه قرار می‌گیرند و تفاوت‌های آنها شامل جزئیاتی در طراحی و متریال‌شان می‌شود. شرح تفاوت‌ها و خصوصیات این دو قطعه را در ادامه خواهیم داشت.
دسته موتورهای هیدرولیکی
اما دسته موتورهای هیدرولیکی که نوع گران‌تر و پیچیده‌تر این قطعه هستند از دو لایه فنر، یک بخش لاستیکی یک سیال تشکیل شده اند. به همین خاطر هم به آنها هیدرولیکی گفته می‌شود. در واقع این نوع دسته موتور از قابلیت‌های فنر و لاستیک و سیال هیدرولیک روغنی برای دفع و جذب ضربه در کنار هم بهره می‌برد. خصوصیت هیدرولیکی بودن آنها به لایه‌های فنر و روغن در بین‌شان اشاره دارد. در دسته موتورهای هیدرولیکی دو لایه فنر که در هم قلاب هستند، وظیفه‌ی جذب نیرو و ضربات را برعهده دارند.
دسته موتورهای لاستیکی
این نوع که به دلیل مکانیزم ساده‌ترشان قیمت مناسب‌تری هم دارند در ابعاد مختلف با توجه به ابعاد موتور و وزن آن تولید می‌شوند. جنس آنها از نوعی پلاستیک انعطاف‌پذیر با قابلیت جذب ارتعاشات و ضربات است. این جنس را پلاستیک کاشتنی می‌نامند که دوام بالایی نیز دارد. بخش لاستیکی این نوع دسته موتور بین دو صفحه فلزی که معمولا از جنس چدن یا آهن است قرار می‌گیرد. دو صفحه یکی به بدنه یا شاسی و موتور یا بلوک سیلندر پیچ می‌شود.
علائم خرابی دسته موتور
خرابی یا فرسودگی دسته موتور می‌تواند روی عملکرد کلی خودرو تأثیر زیادی بگذارد. چون این قطعه وظیفه مهار ضربات و ارتعاشات موتور را بر عهده دارد، آسیب دیدنش باعث لرزش، صدای غیرعادی و حتی آسیب به قطعات دیگر می‌شود. برخی از مهم‌ترین نشانه‌های خرابی دسته موتور عبارت‌اند از:
۱. لرزش شدید موتور یا بدنه خودرو
اگر در زمان روشن کردن خودرو یا در حالت درجا لرزش‌های غیرعادی حس می‌کنید، احتمال خرابی دسته موتور زیاد است. در این حالت خاصیت ضربه‌گیری لاستیک یا مایع داخل دسته موتور از بین رفته و دیگر نمی‌تواند تکان‌های موتور را جذب کند.
۲. صدای تق‌تق یا کوبش در هنگام گاز دادن یا ترمز گرفتن
در زمان تغییر وضعیت موتور، مثل شتاب‌گیری یا تعویض دنده، اگر از زیر کاپوت صدای تق‌تق شنیدید، معمولاً به‌دلیل شکستگی یا پارگی یکی از پایه‌های دسته موتور است. این صداها گاهی در عبور از دست‌انداز هم شنیده می‌شوند.
۳. حرکت غیرطبیعی موتور هنگام استارت یا تعویض دنده
وقتی دسته موتور سالم است، موتور ثابت و متعادل در جای خود می‌ماند. اما اگر خراب شده باشد، هنگام استارت یا تغییر دنده، موتور بیش از حد جابه‌جا می‌شود یا تکان می‌خورد.
۴. احساس ضربه در کابین هنگام شتاب یا توقف
در زمان شروع حرکت یا ایستادن ناگهانی، اگر ضربه‌ای محسوس از بخش جلوی خودرو به کابین منتقل شد، به احتمال زیاد یکی از دسته موتورهای پایین یا گیربکس خاصیت جذب ضربه خود را از دست داده است.
۵. کاهش نرمی و سکوت خودرو
یکی دیگر از نشانه‌های فرسودگی دسته موتور، افزایش صداهای لرزش و کوبش از ناحیه موتور به داخل اتاق است. این مورد به‌ویژه در دورهای پایین موتور بیشتر احساس می‌شود.
دلایل خرابی دسته موتور خودرو
دسته موتور اگرچه از قطعات مقاوم خودروست، اما به مرور زمان و در شرایط خاص ممکن است دچار ترک، پارگی یا شکستگی شود. شناخت دلایل خرابی این قطعه می‌تواند از هزینه‌های اضافی جلوگیری کند.
۱. فرسودگی طبیعی و گذر زمان
دسته موتور به‌مرور و در اثر ارتعاشات مداوم موتور، گرما، و فشار دائمی خاصیت الاستیسیته خود را از دست می‌دهد. در این حالت بخش لاستیکی یا هیدرولیکی آن خشک و شکننده می‌شود.
۲. رانندگی پرشتاب و ترمزهای ناگهانی
شتاب‌گیری‌های شدید یا ترمزهای ناگهانی باعث وارد شدن شوک و ضربات سنگین به پایه موتور می‌شوند. این نیروهای لحظه‌ای عمر مفید دسته موتور را کاهش داده و باعث پارگی یا شکستگی آن می‌شوند.
۳. تصادف یا ضربه به شاسی خودرو
در تصادف‌های جلویی یا برخورد زیر خودرو با موانع، ممکن است شاسی تاب بردارد و فشار نامتقارن به پایه‌های موتور وارد شود. در نتیجه، نگهدارنده موتور در جای خود فیکس نمی‌ماند و ترک برمی‌دارد.
۴. روغن‌ریزی از موتور یا گیربکس
نشت روغن موتور یا گیربکس روی دسته موتورهای لاستیکی، یکی از دلایل مهم خرابی این قطعه است. روغن به‌مرور باعث نرم‌شدن و تخریب بافت لاستیکی می‌شود تا جایی که خاصیت جذب ضربه‌اش از بین می‌رود.
۵. نصب نادرست موتور یا تعویض غیر استاندارد دسته‌ها
در صورت استفاده از دسته موتور غیراصلی یا نصب نادرست آن، تعادل موتور به هم می‌خورد. این مسئله باعث فشار مضاعف به یکی از دسته‌ها شده و خرابی زودهنگام به دنبال دارد.
چرا دسته موتور می‌شکند؟
شکستن دسته موتور معمولا زمانی اتفاق می‌افتد که فشار یا ضربه‌ای بیش از حد تحمل قطعه به آن وارد شود. دلایل این شکستگی را می‌توان در چند عامل اصلی خلاصه کرد:
۱. ضربه ناگهانی ناشی از تصادف یا عبور از دست‌اندازهای شدید
در تصادف‌های جلویی یا زمانی که خودرو با سرعت از دست‌انداز یا چاله عبور می‌کند، فشار سنگینی به شاسی و مجموعه موتور وارد می‌شود. این ضربه می‌تواند پایه‌های فلزی یا لاستیکی دسته موتور را بشکند.
۲. شتاب‌گیری یا تعویض دنده خشن
در خودروهای دنده‌ای، رها کردن ناگهانی کلاچ یا تعویض ناصحیح دنده، گشتاور شدیدی به موتور وارد می‌کند. این گشتاور ناگهانی یکی از رایج‌ترین دلایل شکستن دسته موتور است.
۳. فرسودگی بیش از حد لاستیک یا فنر داخلی
در دسته موتورهای لاستیکی و هیدرولیکی، با گذر زمان بخش لاستیکی یا فنردار خاصیت انعطاف خود را از دست می‌دهد. در نتیجه دیگر نمی‌تواند ضربات موتور را جذب کند و همین فشار مداوم، باعث شکستگی بخش فلزی دسته می‌شود.
۴. فشار ناشی از تنظیم نبودن موتور یا گیربکس
اگر پایه‌های موتور یا گیربکس به درستی در جای خود قرار نگرفته باشند، نیروها به شکل نامتقارن به دسته‌ها وارد می‌شود و در نهایت منجر به ترک خوردن یا شکستن آنها خواهد شد.
تعداد دسته موتور در خودرو
گفته شد که دسته موتورها در انواع خودرو به تعداد مختلف و در جهات متفاوت بسته به نوع موتور، محل قرارگیری آن، وزنش و شرایط شاسی و دیگر قطعات به کار می‌رود. برای مثال در خودروهای دیفرانسیل جلو که موتور در عرض شاسی قرار می‌گیرد از سه دسته موتور استفاده می‌شود. دو دسته در پایین و یک دسته در بالا. در موتورهای طولی نیز از دو دسته در دو سمت موتور استفاده می‌شود. همچنین شرایط ذکر شده برای موتور در نوع دسته موتور به کار رفته نیز تاثیر دارد. برای مثال در موتورهای عرضی معمولا از دسته موتورهای هیدرولیکی استفاده می‌شود. همچنین محل به کارگیری دسته موتور نیز در انتخاب نوع آن مهم است.
برای دسته‌موتورهایی که در پایین موتور نصب می‌شوند معمولا از نوع لاستیکی استفاده می‌شود و دسته‌هایی که در طرفین یا بالای موتور نصب می‌شوند می‌توانند از نوع هیدرولیکی یا لاستیکی هستند. همچنین باید اضافه کرد که دسته موتورهای زیرین وظیفه تحمل وزن موتور را بر عهده دارند، دسته‌های کناری ضربات بیرونی را کنترل می‌کنند و دسته‌های بالایی هم ارتعاشات خود موتور را دفع می‌نمایند.