یکی از اجزای حیاتی در سیستم برق و استارت خودرو، رله استارت است؛ قطعه‌ای کوچک اما بسیار تأثیرگذار که نقش واسطه میان سوئیچ استارت و موتور استارت را ایفا می‌کند. بسیاری از رانندگان زمانی متوجه اهمیت این قطعه می‌شوند که خودرو به‌طور ناگهانی استارت نمی‌خورد یا پس از چندین بار تلاش روشن می‌شود. در واقع، خرابی رله استارت می‌تواند یکی از دلایل اصلی روشن نشدن خودرو باشد. این قطعه وظیفه دارد جریان برق پرقدرت را از باتری به موتور استارت منتقل کند تا خودرو بتواند روشن شود. بنابراین اگر دچار مشکل شود، تمام سیستم استارت خودرو مختل خواهد شد. همراه‌مان بمانید. در این مطلب می‌خواهیم رله استارت را بررسی کنیم؛ از تعریف و نحوه عملکرد گرفته تا محل قرارگیری، نشانه‌های خرابی، دلایل بروز مشکل و در نهایت راهکارهای عیب‌یابی.
رله استارت چیست؟
رله استارت در واقع یک کلید الکتریکی پرقدرت است که بین سوئیچ استارت و موتور استارت قرار می‌گیرد. هنگامی که راننده سوئیچ را می‌چرخاند یا دکمه استارت را فشار می‌دهد، سیگنالی الکتریکی ضعیف از سوئیچ به رله ارسال می‌شود. رله استارت این سیگنال را دریافت کرده و جریان پرقدرتی را از باتری خودرو به موتور استارت منتقل می‌کند.
نحوه کارکرد رله استارت خودرو
رله استارت یکی از مهم‌ترین اجزای سیستم برق خودرو است که نقش واسطه‌ای بین سوئیچ استارت و موتور استارت ایفا می‌کند. وظیفه اصلی آن این است که با دریافت یک جریان ضعیف از سوئیچ، شرایط را برای عبور جریان قوی باتری به سمت موتور استارت فراهم کند. این فرآیند شاید در ظاهر ساده به نظر برسد، اما از نظر فنی دارای چند مرحله دقیق است که در کسری از ثانیه اتفاق می‌افتند.
مرحله اول: چرخاندن سوئیچ یا فشار دکمه استارت
وقتی راننده سوئیچ را می‌چرخاند یا دکمه استارت خودروهای مدرن را فشار می‌دهد، سیگنال اولیه‌ای تولید می‌شود. این سیگنال بسیار ضعیف است و توان کافی برای به حرکت درآوردن موتور استارت را ندارد.
مرحله دوم: انتقال جریان ضعیف به سیم‌پیچ رله
این سیگنال وارد رله استارت شده و به سیم‌پیچ داخلی آن منتقل می‌شود. وظیفه سیم‌پیچ، ایجاد یک میدان مغناطیسی قوی است.
مرحله سوم: فعال شدن سیم‌پیچ و ایجاد میدان مغناطیسی
به محض رسیدن جریان، سیم‌پیچ خاصیت مغناطیسی پیدا می‌کند. این میدان مغناطیسی برای جابجایی یک کلید مکانیکی (کنتاکت) درون رله استفاده می‌شود.
مرحله چهارم: بسته شدن کلید مکانیکی و عبور جریان قوی
با حرکت کنتاکت، مدار داخلی رله بسته می‌شود. این یعنی مسیر جریان مستقیم باتری به سمت موتور استارت باز خواهد شد. جریان عبوری در این مرحله بسیار قوی است و می‌تواند موتور استارت را به حرکت درآورد.
مرحله پنجم: روشن شدن موتور استارت و راه‌اندازی خودرو
جریان قوی باتری وارد موتور استارت شده و موجب چرخیدن آن می‌شود. موتور استارت به نوبه خود میل‌لنگ موتور اصلی خودرو را به حرکت درمی‌آورد و احتراق آغاز می‌شود. در نتیجه خودرو روشن خواهد شد.
محل قرارگیری رله استارت
محل قرارگیری رله استارت در خودرو نقش مهمی در فرآیند عیب‌یابی و تعمیرات دارد. هرچند که در اغلب خودروها این قطعه درون جعبه فیوز نصب می‌شود، اما بسته به برند و مدل خودرو، محل دقیق آن می‌تواند متفاوت باشد.
در بسیاری از خودروهای داخلی مانند پراید، پژو ۲۰۶ و سمند، رله استارت معمولاً در جعبه فیوز محفظه موتور قرار دارد. این جایگاه به دلیل دسترسی آسان‌تر انتخاب شده است، چرا که تکنسین یا راننده بتواند به‌سرعت در زمان بروز مشکل، رله را بررسی یا تعویض کند.
اما در برخی خودروهای خارجی یا مدرن‌تر، رله استارت ممکن است به‌صورت مستقل در نزدیکی موتور استارت نصب شود. این طراحی باعث می‌شود مسیر انتقال جریان کوتاه‌تر باشد و راندمان بالاتری ایجاد شود. به همین دلیل، در خودروهای وارداتی و نیمه‌لوکس بیشتر شاهد چنین آرایشی هستیم.
در جدول زیر، محل تقریبی رله استارت در چند خودروی پرفروش بازار ایران آورده شده است:
| مدل خودرو | محل قرارگیری رله استارت |
|---|---|
| پراید | جعبه فیوز محفظه موتور |
| پژو ۲۰۶ | جعبه فیوز کنار موتور |
| سمند | جعبه فیوز محفظه موتور |
| دنا | جعبه فیوز داخل کاپوت |
| ال۹۰ (تندر ۹۰) | جعبه فیوز محفظه موتور |
| پژو ۴۰۵ | جعبه فیوز کنار موتور |
| ساندرو | جعبه فیوز محفظه موتور |
| هایما S7 | جعبه فیوز محفظه موتور یا نزدیک باتری |
| کیا سراتو | نزدیک موتور استارت یا جعبه فیوز اصلی |
نشانه‌های خرابی رله استارت
خرابی رله استارت یکی از مشکلات رایجی است که بسیاری از رانندگان در طول استفاده از خودرو با آن مواجه می‌شوند. این قطعه کوچک اما حیاتی، نقش واسطه بین سوئیچ و موتور استارت را ایفا می‌کند. اگر عملکرد آن مختل شود، عملاً فرایند روشن شدن خودرو متوقف خواهد شد. شناخت نشانه‌های خرابی رله استارت می‌تواند به شما کمک کند تا قبل از آنکه خودرو کاملاً از کار بیفتد، مشکل را شناسایی و رفع کنید.
۱. روشن نشدن خودرو
یکی از مهم‌ترین و واضح‌ترین نشانه‌ها، روشن نشدن خودرو است. زمانی که سوئیچ را می‌چرخانید یا دکمه استارت را فشار می‌دهید و هیچ واکنشی از موتور دریافت نمی‌کنید، احتمال خرابی رله بسیار بالاست.
۲. صدای کلیک مداوم یا تکی
نشانه دیگر، شنیدن صدای کلیک مداوم یا تکی از محفظه موتور است. در این حالت، رله سیگنال را دریافت می‌کند اما قادر به انتقال جریان قوی به موتور استارت نیست. این مشکل بیشتر به دلیل فرسودگی کنتاکت‌های داخلی رله رخ می‌دهد.
۳. اشکال در روشن شدن خودرو
گاهی نیز خودرو به صورت نامنظم روشن می‌شود؛ یعنی یک‌بار بدون مشکل استارت می‌خورد و بار دیگر به‌هیچ‌وجه روشن نمی‌شود. چنین وضعیتی نشان‌دهنده وجود اتصال ضعیف یا نیم‌سوز شدن سیم‌پیچ رله است.
۴. سوختن مکرر فیوز
از دیگر نشانه‌ها می‌توان به سوختن مکرر فیوز استارت اشاره کرد. وقتی رله دچار ایراد داخلی باشد، ممکن است جریان اضافی به مدار وارد کند و باعث سوختن مداوم فیوز شود.
۵. بوی سوختگی
در موارد شدیدتر، حتی ممکن است بوی سوختگی یا ذوب شدن قطعات الکتریکی از محفظه موتور احساس شود. این نشانه بسیار جدی است و باید سریعاً خودرو خاموش و بررسی شود، زیرا احتمال آتش‌سوزی یا آسیب به سایر اجزای برقی وجود دارد.
دلایل خرابی رله استارت خودرو
خرابی رله استارت معمولاً به‌صورت ناگهانی رخ نمی‌دهد، بلکه در طول زمان و بر اثر فرسودگی یا شرایط نامناسب به وجود می‌آید. شناخت دلایل این مشکل می‌تواند کمک کند تا با نگهداری صحیح، عمر رله افزایش یافته و از هزینه‌های اضافی جلوگیری شود. مهم‌ترین عوامل خرابی رله استارت عبارت‌اند از:
۱. فرسودگی کنتاکت‌های داخلی
رله استارت دارای کنتاکت‌های مکانیکی است که با هر بار استارت، باز و بسته می‌شوند. این قطعات در معرض جرقه و جریان بالا قرار دارند و به مرور زمان دچار خوردگی و سیاه‌شدگی می‌شوند. در نتیجه، اتصال صحیح برقرار نشده و جریان کافی به موتور استارت منتقل نمی‌شود.
۲. نوسانات و ضعف باتری
باتری خودرو نقش اصلی در تأمین انرژی مدار استارت دارد. اگر باتری ضعیف باشد یا ولتاژ نوسان داشته باشد، رله استارت تحت فشار بیشتری قرار می‌گیرد. این موضوع باعث می‌شود سیم‌پیچ داخلی رله نیم‌سوز شده یا حتی بسوزد.
۳. مشکلات سیم‌کشی خودرو
یکی دیگر از دلایل شایع خرابی رله استارت، اتصال ناقص یا سیم‌کشی فرسوده است. عبور جریان از سیم‌های پوسیده یا شل شدن اتصالات می‌تواند باعث افزایش حرارت و در نهایت آسیب به رله شود.
۴. نفوذ رطوبت و گرد و غبار
محل نصب رله استارت معمولاً در جعبه فیوز یا نزدیکی باتری است. اگر درپوش جعبه فیوز آسیب دیده باشد یا خودرو در شرایط مرطوب و پر از گرد و غبار حرکت کند، رطوبت و ذرات معلق وارد رله می‌شوند. این موضوع موجب زنگ‌زدگی و اختلال در عملکرد کنتاکت‌ها می‌گردد.
۵. استارت‌های مکرر و طولانی
بسیاری از رانندگان عادت دارند در هنگام روشن نشدن خودرو، چندین بار پشت سر هم استارت بزنند یا سوئیچ را برای مدت طولانی نگه دارند. این رفتار باعث فشار مضاعف به رله و افزایش دمای داخلی آن می‌شود و در نهایت موجب خرابی سریع‌تر این قطعه خواهد شد.
۶. نقص در سایر اجزای سیستم استارت
گاهی اوقات مشکل اصلی در موتور استارت، دینام خودرو یا سوئیچ استارت است، اما این خرابی به طور غیرمستقیم به رله فشار وارد می‌کند. برای مثال، اگر موتور استارت نیم‌سوز باشد، جریان بیشتری از مدار عبور می‌کند و همین موضوع به رله آسیب می‌زند.