طبق خودرو چیست و چه نقشی در سیستم تعلیق خودرو دارد؟

سیستم تعلیق یا فنربندی خودرو بخشی از اتومبیل است که از انتقال تکان‌های ناشی از حرکت خودرو روی سطوح ناهموار به بدنه و سرنشینان جلوگیری می‌کند. بدنه در اینجا به معنی اتاق، شاسی و تمام متعلقات آن است. این سیستم که شامل قطعات اصلی فنرهای خودرو، کمک فنرها، ستون‌های نگه‌دارنده و چرخ‌ها می‌شود و اتصال چرخ‌ها و محورهای عقب و جلو را با شاسی برقرار می‌کند، دو وظیفه‌ی اصلی دارد. یکی دریافت تکان‌ها، ارتعاش‌ها و نوسان‌هایی که از حرکت در سطوح مختلف جاده به چرخ‌ها وارد می‌شود و دیگری ارتقای عملکرد چرخ‌ها و ایجاد اصطکاک مناسب لاستیک آن‌ها با سطح جاده و در نتیجه کنترل راحت‌تر خودرو.

سیستم تعلیقی که در حال حاضر در خودروها می‌بینیم انواع مختلف و اجزای بسیاری دارند. اجزایی که هریک وظیفه خاص خود را برعهده دارند و نبود یا خرابی هرکدام کل تعلیق خودرو را مختل می‌کند، ایمنی خودرو را تحت تأثیر قرار می‌دهد و فرمان‌پذیری خودرو را آسیب می‌زند. اجزایی مانند بازوی آزاد، بازوی خمیده، بازوی پیت-من، بازوی دنباله‌دار، بازوی فرمان اکسل، میله الصاقی، میله پن-هارد، شاه پین و بازوی کنترل. این قطعات در خودروها و سیستم‌های تعلیق مختلف کم و زیاد می‌شوند اما به‌طور کلی چند جزء مهم در بیشتر سیستم‌های تعلیق وجود دارد. طبق یکی از این اجزاست. در این مطلب از کارنامه قصد داریم درباره وظایف طبق خودرو و اهمیت آن در سیستم تعلیق بیشتر بدانیم.

طبق خودرو چیست و چه وظیفه‌ای دارد؟

شاخصه اصلی سیستم تعلیق خودرو با تمام اجزا و قطعاتش، متحرک بودن همه این بخش‌هاست. به این ترتیب که این قطعات متحرک سیستم تعلیق، با حرکت متداول طولی، عرضی و دورانی خود ارتعاشات و ضربات ناشی از حرکت خودرو در مسیرهای ناهموار را جذب می‌کنند تا شاسی که قطعه‌ای ثابت و انعطاف‌ناپذیر و سخت است، دچار تنش نشود. در واقع شاسی به‌دلیل یک‌تکه و غیرمتحرک بودنش، در چنین مسیرهایی دچار کوبش و لرزش بسیار می‌شود اما، سیستم تعلیق از انتقال این ضربات به شاسی خودرو ممانعت می‌کند. در نتیجه این سیستم نیاز به یک رابط مخصوص دارد که اتصالش را با  شاسی برقرار کند. این رابط که یکی از اجزای سیستم تعلیق است، طبق نام دارد. طبق اتصال بخش ثابت خودرو یعنی شاسی را با سیستم متحرک تعلیق برقرار می‌کند. بنابراین باید از قدرت و استحکام لازم برخوردار باشد. چرا که تحت فشار و نیروی بسیاری قرار می‌گیرد. این قطعه فلزی ضمن برقراری اتصال شاسی به سیستم تعلیق، نیروهای عرضی وارده به جاده را نیز دفع می‌کند و مانع از انتقال آن‌ها به شاسی می‌شود.

ساختار طبق خودرو و نحوه عملکرد آن

طبق خودرو یا بازوی کنترل آن که قطعه‌ای فلزی و ساخته‌شده از آلیاژ فولاد مستحکم است، عموما به شکل حرف A انگلیسی یا به‌اصطلاح جناغی ساخته می‌شود. به این ترتیب دارای دو محور و یک رأس است. دو محور طبق دارای بوش‌های مخصوص لاستیکی است که به بوش طبق معروف هستند. این بوش‌ها که درون یک بوش فلزی قرار گرفته‌اند وسیله اتصال طبق به شاسی هستند. رأس طبق نیز محل اتصال آن به سیستم تعلیق است که این اتصال از طریق سیبک برقرار می‌شود. در ادامه طبق به سگ دست و میل موج‌گیر متصل شده تا اصلی‌ترین اجزای سیستم تعلیق در کنار هم قرار بگیرند.

البته نوع دیگری از طبق نیز وجود دارد که به آن طبق محوری گفته می‌شود و به‌صورت یکپارچه است. در این ساختار بوش‌های طبق یا بوش‌های محوری دو سر طبق و محل اتصال سیبک در وسط آن قرار می‌گیرد. البته در طبق‌های محوری اتصال سیبک الزاما در وسط طبق نیست و گاهی به یک سمت تمایل دارد که این بستگی به نوع سیستم تعلیق خودرو خواهد داشت. دفع نیروهای عرضی وارده به شاسی، به وسیله همین اتصال به سیبک و سگ‌دست صورت می‌گیرد. به این ترتیب که نیروی وارده به شاسی از طریق بوش‌ها به طبق و از طبق به سیبک و سگ‌دست منتقل می‌شود. در نهایت به میل موج‌گیر و فنرها رسیده و به‌صورت دمپ شده مجددا به شاسی می‌رسد.

جنس طبق خودرو از چیست؟

طبق خودرو (بازوی کنترل/تعلیق) معمولا از آلیاژ فولاد یا آلومینیوم ساخته می‌شود و برای تحمل نیروهای عمودی، طولی و عرضی جلوندی طراحی شده است.

• فولاد فورج‌شده یا پرس‌کاری‌شده: رایج‌تر و ارزان‌تر است، استحکام خستگی بالایی دارد و در برخوردهای شدید دیرتر تغییر شکل می‌دهد؛ اما وزن بیشتری به جرم معلق چرخ اضافه می‌کند و می‌تواند کمی از نرمی سواری بکاهد. روی بدنه طبق‌های فولادی اغلب پوشش ضدزنگ (گالوانیزه/پودرکوت) اعمال می‌شود.

• آلومینیوم ریخته‌گری (دایکست) یا فورج: وزن کم و مقاومت مناسب در برابر خوردگی دارد و به بهبود پاسخ فنربندی و فرمان‌پذیری کمک می‌کند؛ اما گران‌تر است و در ضربات نقطه‌ای شدید، احتمال ترک‌های ریز بیشتر از فولاد است.

• چدن و کامپوزیت: چدن در نسل‌های قدیمی‌تر دیده می‌شد (سخت ولی شکننده). در برخی خودروهای مدرنِ سبک‌وزن، نمونه‌های کامپوزیتی/پلیمری تقویت‌شده دیده می‌شود که هدفشان کاهش وزن است.

بوش طبق که اتصال طبق به شاسی را برقرار می‌کند، معمولا از لاستیک NBR یا EPDM است تا ارتعاشات را میرا کند. در کیت‌های اسپرت، پلی‌یورتان به‌خاطر سختی بالاتر استفاده می‌شود (کنترل دقیق‌تر فرمان و سایش بیشتر ضربات). سیبک طبق هم عموماً پوسته فولادی با گوی فولادی سخت‌کاری‌شده و گردگیر لاستیکی دارد تا در برابر گرد‌وخاک و شست‌وشو مقاوم باشد.

انتخاب جنس طبق به نوع خودرو، وزن محور، نوع سیستم تعلیق (مک‌فرسون/دابل‌ویش‌بون) و اولویت سازنده بین دوام، قیمت و راحتی سواری بستگی دارد.

نشانه‌های خرابی طبق خودرو

خرابی طبق خودرو معمولا به‌صورت تدریجی رخ می‌دهد و راننده می‌تواند با مشاهده برخی علائم متوجه مشکل شود:

1. صدای تق‌تق یا کوبش از قسمت زیرین خودرو
   وقتی بوش طبق یا سیبک طبق فرسوده شود، در زمان عبور از دست‌انداز یا پیچیدن خودرو صدای تق‌تق یا کوبش از قسمت جلو به گوش می‌رسد. این صدا نشانه‌ای واضح از لقی و عدم اتصال صحیح طبق به سایر اجزای سیستم تعلیق است.

2. کشیدن فرمان به یک سمت
   اگر طبق یا بوش‌های آن دچار خرابی باشند، تعادل خودرو در زمان حرکت به‌هم می‌ریزد. در این شرایط راننده احساس می‌کند خودرو به یک سمت جاده متمایل می‌شود و برای حرکت مستقیم باید فرمان را اصلاح کند.

3. فرسایش غیرطبیعی لاستیک‌ها
   لقی طبق یا خرابی بوش طبق باعث می‌شود چرخ‌ها به‌درستی روی زمین قرار نگیرند و زاویه چرخ‌ها تغییر کند. نتیجه این وضعیت ساییدگی نامتقارن و سریع‌تر تایرهاست که هزینه اضافی برای مالک ایجاد می‌کند.

4. لرزش فرمان و بدنه
   در سرعت‌های بالا یا هنگام ترمزگیری، خرابی طبق و اجزای آن لرزش قابل‌توجهی به فرمان و حتی کابین منتقل می‌کند. این لرزش علاوه بر کاهش راحتی رانندگی، نشانه‌ای از کاهش ایمنی خودروست.

5. کاهش فرمان‌پذیری و پایداری خودرو
   یکی دیگر از علائم خرابی طبق، کاهش دقت فرمان‌پذیری در پیچ‌ها و هنگام تغییر مسیر است. راننده احساس می‌کند خودرو به‌خوبی به فرمان‌ها پاسخ نمی‌دهد و کنترل خودرو دشوار می‌شود.

به‌محض مشاهده این نشانه‌ها باید وضعیت طبق خودرو بررسی شود، زیرا ادامه رانندگی با طبق معیوب می‌تواند به سایر قطعات سیستم تعلیق، شاسی و حتی ایمنی سرنشینان آسیب بزند.

چرا طبق خودرو مهم است؟

طبق خودرو یکی از حیاتی‌ترین اجزای سیستم تعلیق است و بدون آن تعادل، فرمان‌پذیری و حتی ایمنی خودرو به‌شدت تحت‌تأثیر قرار می‌گیرد. این قطعه نقش یک رابط محکم میان شاسی ثابت و سیستم تعلیق متحرک را دارد و وظیفه کنترل حرکت عمودی و عرضی چرخ‌ها را بر عهده می‌گیرد.

اهمیت طبق را می‌توان در چند بخش خلاصه کرد:

• ایمنی سرنشینان: طبق سالم باعث می‌شود ضربات ناشی از ناهمواری‌های جاده به‌صورت کنترل‌شده جذب شوند و از انتقال مستقیم به شاسی و کابین جلوگیری شود.

• فرمان‌پذیری و پایداری خودرو: طبق با ثابت نگه داشتن موقعیت چرخ‌ها، به حفظ هندسه سیستم تعلیق کمک می‌کند. این موضوع به‌ویژه هنگام پیچیدن یا ترمزگیری ناگهانی، مانع انحراف ناخواسته خودرو می‌شود.

• کاهش استهلاک سایر قطعات: در صورت خرابی طبق، فشار زیادی به سیبک‌ها، کمک‌فنرها، تایرها و حتی شاسی وارد می‌شود. بنابراین سلامت طبق باعث افزایش طول عمر سایر قطعات نیز خواهد شد.

• راحتی سواری: طبق به‌طور مستقیم بر نرمی و کیفیت رانندگی تأثیر دارد. وجود بوش‌های لاستیکی در آن، لرزش‌ها و صداهای جاده را جذب می‌کند و سواری آرام‌تری برای سرنشینان فراهم می‌آورد.

به همین دلایل، بررسی دوره‌ای طبق و اجزای آن (بوش و سیبک) در سرویس‌های دوره‌ای خودرو ضروری است.

بوش طبق

بوش طبق و نوع اتصال آن را می‌توان به مفصل زانو تشبیه کرد. به این معنی که در این اتصال قابلیت چرخش وجود ندارد و تنها می‌تواند مانند یک اتصال زانویی باز و بسته شود. بوش طبق معمولا از جنس لاستیک است که برای محافظت بیشتر درون یک بوش نازک فلزی قرار می‌گیرد. بوش طبق ضمن برقراری اتصال طبق به شاسی، سر و صدای ناشی از حرکت قطعات و لرزش آن‌ها را نیز کنترل می‌کند. به این معنی که معمولا در زمان انتقال ضربات مقداری از نیروی وارده از سوی آن‌ها را  جذب می‌کنند که این توانایی را به‌واسطه جنس لاستیکی‌شان دارا هستند. بوش‌ها گاهی به شکل استوانه هستند و نقش محور را ایفا می‌کنند. این محورهای لاستیکی مانند رباط‌ها در بدن، اتصال قطعات فلزی سیستم تعلیق را برقرار می‌نمایند.

حتما بخوانید: معرفی بهترین ماشین‌های ایرانی برای خرید

سیبک طبق یا سیبک تعلیق

سیبک که مانند مفصل ران قابلیت چرخش را نیز در عین باز و بسته شدن دارد، از یک گوی فلزی دسته‌دار تشکیل شده است که می‌تواند درون محفظه فولادی‌اش حرکت کند. اطراف محفظه فولادی و گوی فلزی با لاستیک محکم پوشیده شده است. یک سر سیبک به چرخ‌ها و سر دیگر آن به طبق‌های سیستم تعلیق متصل است. به این ترتیب سیبک همزمان وظیفه اتصال طبق و چرخ‌ها به سیستم تعلیق را دارد. سیبک معمولا تنها در چرخ‌های جلویی کار گذاشته می‌شود. نکته دیگر اینکه سیبک سیستم تعلیق یا سیک طبق با سیبک فرمان که وظیفه اتصالات میل فرمان را بر عهده دارد متفاوت است.

[ad_list_block]

نحوه تشخیص طبق خودرو اصل

با توجه به اینکه طبق خودرو قطعه‌ای بسیار حساس و حیاتی در سیستم تعلیق است، استفاده از نمونه‌های تقلبی می‌تواند خطرات زیادی برای خودرو و سرنشینان داشته باشد. بنابراین هنگام خرید باید به چند نکته توجه کنید:

1. بسته‌بندی و هولوگرام
   قطعات اصلی معمولا در بسته‌بندی‌های استاندارد همراه با هولوگرام یا شماره سریال معتبر عرضه می‌شوند. نبودن این موارد یا درج اطلاعات ناقص، می‌تواند نشانه تقلبی‌بودن باشد.

2. کیفیت ساخت و متریال
   طبق اصل از فولاد آلیاژی مقاوم ساخته می‌شود و سطحی صاف و بدون حفره یا جوش‌های ضعیف دارد. در نمونه‌های تقلبی معمولا کیفیت رنگ، جوش‌ها و پرداخت سطح پایین است.

3. بوش‌ها و سیبک‌ها
   بوش طبق و سیبک در قطعات اصلی از لاستیک مرغوب و مقاوم در برابر حرارت و فشار ساخته می‌شوند. در محصولات تقلبی اغلب از لاستیک‌های خشک و بی‌کیفیت استفاده شده که سریع ترک می‌خورند یا پاره می‌شوند.

4. وزن قطعه
   یکی از روش‌های ساده، مقایسه وزن طبق است. قطعات اصلی به‌دلیل استفاده از فولاد مرغوب، کمی سنگین‌تر از نمونه‌های تقلبی هستند.

5. خرید از مراکز معتبر
   مطمئن‌ترین راه، تهیه طبق خودرو از نمایندگی‌ها یا فروشگاه‌های معتبر قطعات یدکی است. خرید از فروشندگان ناشناس یا قطعات بدون ضمانت، ریسک تقلبی بودن را بالا می‌برد.

تعداد طبق‌های خودرو

تعداد طبق‌های به‌کار رفته در خودروها، بستگی به نوع سیستم تعلیق آن‌ها دارد. نکته مهم دیگر محور محرک خودرو، قرار گرفتن آن در عقب یا جلو و همچنین دو دیفرانسیل بودن خودرو است که می‌تواند تعیین‌کننده تعداد طبق‌ها باشد. اما به‌طور معمول، در خودروها برای هر یک از چرخ‌های محور محرک دو طبق در بالا و پایین به‌کار می‌رود. به این ترتیب ممکن است خودروهای ۴WD دارای هشت طبق در سیستم تعلیق خود باشند. البته امروزه به‌دلیل پیشرفت فنربندی و تکنولوژی کمک‌فنرها گاهی تنها از یک طبق پایین استفاده می‌شود. در نهایت باید اضافه کرد که در بعضی از خودروهای پیشرفته مجهز به سیستم تعلیق هوشمند، طبق به‌طور کامل حذف شده است. همچنین طبق بالا در نیمه بالا و طبق پایین در نیمه پایین چرخ خودرو قرار می‌گیرند.

در آخر

تا اینجا با طبق و نقش آن در سیستم تعلیق خودرو آشنا شدیم. امیدواریم این مطلب برایتان مفید بوده باشد. اگر هنوز ابهام یا سؤالی درباره طبق دارید که در این مطلب به آن اشاره‌ای نشده، می‌توانید سؤال‌ یا دیدگاهتان را در بخش «ارسال دیدگاه» برایمان بنویسید. کارشناسان ما آماده شنیدن نظرات و پاسخگویی به سؤالتتان هستند.