در طول تاریخ خودروسازی از ابتدا تا امروز دو هدف همواره مورد توجه خودروسازان بوده است. یک ارتقاء بازده خودرو با توجه به مشخصات فنی آن و دو تأمین رفاه هرچه بیشتر راننده و سرنشینان. این دو هدف گاهی در یک راستا بوده و گاهی هریک به تنهایی تأمین شده‌اند. استفاده از گیربکس اتوماتیک و پیشرفت آن‌ها و افزایش تنوع‌شان یکی از فعالیت‌هایی بوده که هر دو هدف را نشانه گرفته است. به‌این ترتیب که این گیربکس‌ها دردسر راننده را برای تعویض دنده و گرفتن مداوم پدال کلاچ کمتر کرده و البته تا حدی به بازده بیشتر موتور و اجزای فنی خودرو کمک می‌کند. البته کمک به بازده بیشتر به نوع گیربکس اتوماتیک و کیفیت ساخت و هماهنگی‌اش با موتور بستگی بسیاری دارد. در این بین شیفتر فرمان، یکی از تکنولوژی‌های مورد استفاده در گیربکس‌های اتوماتیک است که تأثیر مستقیمی در افزایش بازده موتور و تأمین راحتی بیشتر راننده دارد. در ادامه درباره دنده پشت فرمان بیشتر صحبت خواهیم کرد. با ما همراه باشید.
شیفتر فرمان چیست؟
گشتاور تولیدی توسط موتور باید متناسب با نیاز خودرو به چرخ‌ها منتقل شود. وظیفه کنترل و تنظیم این قدرت با گیربکس یا جعبه دنده خودرو است. درواقع گیربکس به راننده اجازه می‌دهد تا خودرو را با سرعت‌های مختلف در شرایط متفاوت کنترل کند. اهمیت این بخش از این جهت است که هر موتوری قادر به تولید میزان مشخصی از توان و گشتاور است. اما از طریق گیربکس می‌توان بدون بالا بردن دور موتور و گشتاور، به سرعت دلخواه رسید. اهرم دنده یا دسته دنده، که معمولا در کنسول وسط خودرو قرار دارد، وسیله‌ای است که به راننده اجازه کنترل سرعت خودرو و تنظیم عملکرد موتور را می‌دهد.
این اهرم البته پیشتر و در خودروهای آمریکایی جایی پشت فرمان قرار داشت اما معمولا آن را از ابتدای تاریخ خودروسازی تا امروز در کنسول وسط و جایی تحت تسلط راننده می‌بینیم. دسته دنده معمولا مسیری H شکل را برای انجام تنظیمات مختلف طی می‌کند و در این مسیر در رفت و برگشت است. رفت و برگشت این مسیر بسته به نوع گیربکس، در اختیار راننده یا به صورت خودکار است. در گیربکس‌های خودکار دسته دنده میان کنسولی تنها چهار حالت حرکت، خلاص، عقب و پارک را در اختیار راننده می‌گذارند.
البته نوعی گیربکس نیمه‌خودکار نیز وجود دارد که در آن شرایط به شکل ایده‌آل‌تری مهیا شده است. این نوع گیربکس که منوتیک نیز نامیده می‌شود عمل تعویض دنده را برای راننده ساده‌تر از نوع دستی و کارآمدتر از نوع اتوماتیک می‌سازد. تفاوت آن‌ها با گیربکس‌های خودکار و دستی در این است که عمل تعویض دنده به‌صورت خودکار انجام می‌شود اما به راننده امکان کم و زیاد کردن دنده‌ها به‌صورت دلخواه را می‌دهد. اهرم تعویض دنده این نوع گیربکس‌ها شیفتر فرمان نامیده می‌شود که پشت غربیلک تعبیه شده و امکان کنترل سرعت خودرو را با کم و زیاد کرده دنده‌ها به راننده می‌دهد.
تاریخچه پدل شیفتر (دنده پشت فرمان)
تاریخچه استفاده و به‌کار گرفتن شیفتر فرمان در اتومبیل‌های سواری مربوط به خودروهای اسپرت می‌شود. فراری اولین خودروسازی بود که در سال ۱۹۷۹ این سیستم را در خودروهای F1 خود پیاده کرد. استفاده از شیفتر فرمان یا شیفتر دنده، به منظور افزایش سرعت عمل راننده‌های این خودروها در مسابقات صورت گرفت اما در ادامه به یکی از آپشن‌های لوکس در خودروهای پیشرفته تبدیل گشت. پدال شیفتر در ابتدای کار نواقصی داشت و گاهی راننده را دچار مشکلاتی می‌کرد اما در ادامه با رفع این نواقص و پیشرفت هرچه بیشتر آن، کم‌کم در بسیاری خودروهای روز دیده شد. پس از فراری، بی‌ام‌و و آلفارومئو استفاده از شیفتر را در تولید انبوه به‌کار بردند. مرسدس بنز آن را ارتقاء داد و در کلاس اس خود پیاده کرد. اکنون در خودروهای مدرن با درون مایه اسپرت از کمپانی‌های مختلف آمریکایی، فرانسوی، کره‌ای و ژاپنی دیده می‌شود.
کاربرد شیفتر فرمان چیست و در چه خودروهایی استفاده می‌شود؟
یکی از معایب اصلی گیربکس‌های اتوماتیک عدم امکان دخالت راننده در تعویض دنده‌ها بود. به این ترتیب امکان هدررفت نیروی موتور و انرژی تولید شده تا تعویض دنده به صورت خودکار بالا می‌رفت. به این معنی که موتور دچار افت دور می‌شد و این سرعت‌گیری و شتاب‌گیری را تضعیف می‌کرد. اما شیفتر فرمان در گیربکس‌های نیمه خودکار امکان دخالت راننده را ایجاد کرده و مانع از این اتفاق می‌شوند. به این ترتیب مهمترین کاربرد شیفتر فرمان افزایش دقت در رانندگی و پیشگیری از هدررفت انرژی است.
شیفتر فرمان با افزایش هماهنگی موتور و گیربکس، عمر این دو قطعه را بیشتر می‌کند. همچنین امکان بهره بردن از بیشترین نیروی موتور در مواقع لازم را فراهم می‌کند. همچنین به راننده فرصت می‌دهد تا با سرعت عمل بیشتری فرایند تعویض دنده را انجام دهد. به این ترتیب امروزه شاهد استفاده از پدل شیفتر در انواع خودروهای لوکس، اسپرت، سوپر خودروها و حتی سواری‌های شهری و مدرن هستیم. حتی گاهی دیده می‌شود این پدال برای گیربگس‌های دستی نیز به‌کار می‌رود.
حتما بخوانید:
از عجیب‌ترین آپشن‌های خودروهای جهان چه می‌دانید؟
انواع دنده پشت فرمان
امروزه شیفتر فرمان در خودروهای مختلف به اشکال گوناگون دیده می‌شود. خودروسازان و طراحان این نمونه‌های مختلف را متناسب با راحتی بیشتر راننده می‌دانند اما درواقع به‌نظر استفاده از هریک، بیشتر مربوط به سلیقه مهندسان و طراحان است تا رفاه راننده. این انواع عبارتند از:
- دو پدال پشت فرمان و هر کدام در یک سمت. یکی برای کاهش دنده یکی برای افزایش دنده. گاهی دو پدال در یک سمت و در کنار هم هستند.
- دکمه‌های روی فرمان. این دکمه‌ها می‌توانند دو طرف یا در کنار هم باشند. یکی برای کاهش و یکی افزایش دنده به کار می‌روند.
- یک پدال پشت فرمان. در این حالت ممکن است بالا و پایین کردن پدال یا جلو عقب بردن آن منجر به کاهش یا افزایش دنده‌ها شود.
- یک دکمه روی فرمان. این دکمه بزرگتر طراحی می‌شود و هر سمت آن برای کم یا زیاد کردن دنده‌ها مورد استفاده قرار می‌گیرد.
البته امروزه رایج‌ترین نوع پدل شیفتر فرمان، یه پدال در پشت فرمان و آن هم سمت راست راننده است که بهترین شرایط را برای راننده فراهم می‌کند.
مزایا و معایب شیفتر فرمان (دنده پشت فرمان)
بدون شک استفاده از پدل شیفتر مزایای بسیاری داشته که امروز تا این حد همه‌گیر شده است. قطعا اگر تنها به عنوان عاملی لوکس و آپشنی غیرضروری شناخته می‌شد، همچنان تنها در خودروهای خاص شاهد آن بودیم. برخی از مزایای استفاده از پدل شیفتر فرمان عبارتند از:
- سرعت و دقت در تعویض دنده
- توانایی تغییر دنده در دورهای مختلف موتور
- تعویض دنده بدون رها کردن فرمان
- خستگی کمتر و تمرکز بیشتر راننده به سبب ارگونومی مناسب‌تر
- کاهش مصرف سوخت
- کوتاه کردن مسیر دنده و فواصل دنده‌ها
- امکان شتاب گیری بهتر، رسیدن به سقف سرعت و بالا رفتن سرعت عمل راننده
- گرفته شدن بیش از نیمی از خلاصی دسته دنده و بالا رفتن عمر گیربکس
در کنار این مزایا می‌توان معایبی نیز برای این تکنولوژی جذاب تعریف کرد. چرا که معمولا هر تکنولوژی تا رفع کامل معایب و رسیدن به ایده‌آل زمان زیادی لازم دارد و پدل شیفتر عمر لازم را برای رسیدن به بهترین عملکرد طی نکرده است. البته که معایب پدل شیفتر چندان زیاد نیستند و با کمی دقت و توجه می‌توان از بروز آن‌ها پیشگیری کرد. این معایب عبارتند از:
- بالا رفتن استهلاک در صورت استفاده از شیفتر در زمانی که گیربکس در حالت اتوماتیک است.
- حساسیت نسبت به روغن گیربکس.
حتما بخوانید:
بهترین زمان تعویض روغن گیربکس چه موقع است؟
در مورد اول اگر توجه کافی در زمان استفاده از شیفتر داشته باشیم مشکلی پیش نخواهد آمد. در حالت دوم اگر در تعویض روغن دقت نکنیم احتمال بالا رفتن دمای گیربکس هنگام استفاده از شیفتر و آسیب به گیربکس وجود خواهد داشت.
سخن آخر
در این مطلب با پدل شیفتر یا همان دنده پشت فرمان آشنا شدیم. همان‌طور که گفتیم، پدل شیفتر فعلا در مسیر تکامل است اما تا به اینجا هم مزایایش به معایبش می‌چربد؛ قبول دارید؟ نظر شما چیست؟