رانندگی با فرمان نرم و روان، تجربه‌ای است که اغلب رانندگان آن را بدیهی می‌دانند، اما این نرمی و راحتی بدون وجود یک بخش حیاتی به نام پمپ هیدرولیک ممکن نیست. این قطعه نقش اصلی را در عملکرد سیستم فرمان هیدرولیک خودرو بر عهده دارد و در صورت خرابی آن، کنترل خودرو سخت‌تر و حتی خطرناک می‌شود. بسیاری از رانندگان زمانی متوجه اهمیت پمپ هیدرولیک می‌شوند که فرمان خودرو ناگهان سفت شده یا صدایی غیرعادی از زیر کاپوت شنیده می‌شود.
در این مقاله از کارنامه، قصد داریم علائم خرابی پمپ هیدرولیک خودرو را بررسی کنیم، دلایل اصلی بروز این مشکلات را توضیح دهیم و راهکارهای نگهداری و تعمیر این بخش حساس از سیستم فرمان را مرور کنیم.
پمپ هیدرولیک فرمان خودرو چیست و چه کاری انجام می‌دهد؟
پمپ هیدرولیک یکی از قطعات کلیدی در سیستم فرمان هیدرولیک خودرو است که وظیفه دارد نیروی مکانیکی تولیدشده توسط موتور را به نیروی هیدرولیکی تبدیل کند. این نیرو برای چرخاندن فرمان با کمترین فشار از سمت راننده استفاده می‌شود. در واقع پمپ، روغن هیدرولیک را با فشار بالا از مخزن به درون جعبه فرمان می‌فرستد تا حرکت فرمان روان‌تر و کنترل خودرو دقیق‌تر انجام شود.
این پمپ معمولا توسط تسمه‌ای که از میل‌لنگ نیرو می‌گیرد، به حرکت درمی‌آید. با روشن شدن موتور، پمپ شروع به گردش کرده و جریان مداومی از روغن را در سیستم به‌وجود می‌آورد. روغن پرفشار پس از عبور از شیر فرمان و شلنگ‌های هیدرولیک، به سمت جعبه فرمان حرکت کرده و با کمک آن، چرخ‌ها به‌راحتی در مسیر دلخواه تغییر جهت می‌دهند.
در صورت خرابی پمپ، فشار لازم برای انتقال روغن تأمین نمی‌شود و فرمان خودرو سفت می‌شود. در این حالت ممکن است راننده هنگام پیچیدن فرمان صدای ناله‌مانندی بشنود یا متوجه نشتی روغن در زیر خودرو شود.
علائم خرابی پمپ هیدرولیک خودرو
پمپ هیدرولیک به مرور زمان و بر اثر کارکرد زیاد یا نگهداری نادرست ممکن است دچار فرسودگی شود. در این حالت فرمان خودرو دیگر نرمی قبل را ندارد و ممکن است نشانه‌هایی بروز دهد که بی‌توجهی به آن‌ها می‌تواند هزینه‌های بیشتری به دنبال داشته باشد. در ادامه مهم‌ترین نشانه‌های خرابی پمپ هیدرولیک خودرو را بررسی می‌کنیم.
۱. سفت شدن فرمان خودرو
یکی از اولین و رایج‌ترین نشانه‌های خرابی پمپ هیدرولیک، سفت شدن فرمان است. اگر هنگام چرخاندن فرمان درجا یا در سرعت پایین احساس می‌کنید فشار زیادی لازم است، احتمالا پمپ توان کافی برای گردش روغن در سیستم را ندارد. این مشکل ممکن است به‌دلیل کاهش فشار روغن، خرابی تسمه یا نقص در خود پمپ باشد.
۲. صدای غیرعادی هنگام چرخاندن فرمان
وقتی پمپ هیدرولیک خراب می‌شود، معمولا صدایی شبیه ناله یا زوزه از ناحیه موتور به گوش می‌رسد. این صدا معمولا هنگام چرخاندن فرمان درجا یا نزدیک به انتهای مسیر چرخش تشدید می‌شود. دلیل آن می‌تواند کمبود روغن هیدرولیک یا وجود هوا در سیستم باشد.
۳. نشت روغن هیدرولیک
اگر لکه‌های چرب و روغنی در زیر خودرو، به‌ویژه نزدیک به تسمه‌ها یا پمپ دیده می‌شود، احتمالا نشتی در سیستم وجود دارد. نشت روغن باعث کاهش فشار در مدار و در نهایت سفت شدن فرمان هیدرولیک خودرو می‌شود. بی‌توجهی به این موضوع می‌تواند باعث سوختن پمپ شود.
۴. صدای غیرطبیعی از تسمه هیدرولیک
در صورتی که پمپ هیدرولیک به سختی کار کند، فشار بیشتری به تسمه وارد می‌شود. این موضوع باعث ایجاد صدای جیرجیر یا سایش می‌شود. در چنین شرایطی باید وضعیت تسمه و میزان کشش آن بررسی شود.
۵. تغییر سطح روغن در مخزن
اگر سطح روغن هیدرولیک به‌صورت غیرعادی پایین می‌آید، نشانه نشت در پمپ یا اتصالات است. همچنین تغییر رنگ یا بوی روغن نیز می‌تواند حاکی از فرسودگی پمپ یا ورود ذرات فلزی به مدار باشد.
۶. عملکرد نامنظم فرمان
در برخی موارد فرمان در بخشی از مسیر نرم و در بخش دیگر سفت می‌شود. این مشکل معمولا به دلیل خرابی در پره‌های داخلی پمپ یا انسداد مسیر جریان روغن رخ می‌دهد.
علل اصلی خرابی و نشتی پمپ هیدرولیک ماشین
پمپ هیدرولیک فرمان خودرو به‌طور مداوم تحت فشار بالا و حرارت زیاد کار می‌کند. اگر نگهداری مناسبی از سیستم فرمان انجام نشود، به‌مرور زمان این قطعه دچار آسیب‌های جدی می‌شود. در ادامه به دلایل اصلی خرابی و نشتی پمپ هیدرولیک اشاره می‌کنیم.
۱. استفاده از روغن هیدرولیک نامناسب
استفاده از روغن با گرانروی (ویسکوزیته) پایین‌تر یا بالاتر از حد استاندارد می‌تواند باعث اختلال در عملکرد پمپ شود. روغن بی‌کیفیت یا تقلبی معمولا خاصیت روان‌کنندگی ضعیفی دارد و باعث افزایش اصطکاک در پره‌های پمپ می‌شود. در نتیجه، هم راندمان کاهش پیدا می‌کند و هم احتمال سایش و نشت بالا می‌رود.
۲. عدم تعویض به‌موقع روغن هیدرولیک
روغن هیدرولیک به مرور زمان خاصیت خود را از دست می‌دهد و ذرات فلزی یا آلودگی‌ها در آن جمع می‌شوند. اگر این روغن در فواصل زمانی مناسب تعویض نشود، پمپ در معرض فشار و خوردگی قرار می‌گیرد. معمولا توصیه می‌شود هر ۴۰ تا ۵۰ هزار کیلومتر، روغن هیدرولیک تعویض شود.
۳. خرابی تسمه هیدرولیک
تسمه هیدرولیک وظیفه انتقال نیرو از میل‌لنگ به پمپ را دارد. شل بودن یا پوسیدگی تسمه باعث کاهش بازده پمپ و در نهایت خرابی کامل آن می‌شود. در صورت صدای غیرعادی یا لرزش تسمه، باید سریعاً آن را بررسی یا تعویض کرد.
۴. نفوذ هوا به مدار هیدرولیک
وجود هوا در مدار پمپ هیدرولیک باعث کاهش فشار و ایجاد صدای ناله در سیستم می‌شود. این هوا ممکن است از محل شل بودن بست‌ها یا نشتی‌های کوچک وارد شود. در چنین شرایطی باید سیستم هواگیری شود تا فشار مناسب بازگردد.
۵. نشت در شلنگ ها یا اتصالات
شلنگ‌های هیدرولیک معمولا از جنس لاستیکی مقاوم در برابر حرارت هستند، اما به‌مرور زمان در اثر حرارت موتور و تماس با روغن فرسوده می‌شوند. نشت از محل اتصال شلنگ‌ها یا ترک‌های سطحی یکی از دلایل شایع کم شدن سطح روغن است.
۶. بار بیش از حد بر سیستم فرمان
پارک کردن خودرو در حالت چرخ‌های قفل‌شده یا چرخاندن بیش از حد فرمان درجا، فشار بسیار زیادی به پمپ وارد می‌کند. تکرار این رفتار در طولانی‌مدت می‌تواند موجب آسیب به پره‌های داخلی پمپ و حتی ترک خوردن پوسته شود.
اگر قصد خرید یا فروش خودرو دارید، بررسی کاهش قیمت خودرو امروز می‌تواند به شما کمک کند تا زمان مناسب‌تری برای معامله انتخاب کنید و تصمیم دقیق‌تری بگیرید.
ابزار لازم برای تعمیر پمپ هیدرولیک فرمان
تعمیر پمپ هیدرولیک نیاز به دقت بالا و ابزارهای مخصوص دارد. در صورتی که نشتی یا خرابی آن خفیف باشد، می‌توان با کمک ابزارهای پایه‌ای آن را سرویس یا تعویض کرد. اما برای تعمیر کامل یا بازسازی پمپ، مراجعه به تعمیرگاه تخصصی ضروری است.
ابزارهای مورد نیاز برای باز و بست پمپ
-
آچار بکس و رینگی برای باز کردن پیچ‌های نگهدارنده پمپ و تسمه.
-
جک و خرک برای بالا بردن خودرو و ایمن‌سازی محل کار.
-
سینی جمع‌کننده روغن برای تخلیه روغن هیدرولیک بدون نشت روی قطعات.
-
انبر مخصوص شلنگ‌ها برای باز کردن بست‌های فلزی و لاستیکی.
-
واشرهای نو و اورینگ برای جلوگیری از نشت در هنگام مونتاژ مجدد.
وسایل لازم برای سرویس یا تعمیر پمپ
-
پمپ دستی یا دستگاه وکیوم برای هواگیری سیستم پس از نصب مجدد.
-
روغن هیدرولیک استاندارد مطابق با مشخصات دفترچه خودرو.
-
اسپری تمیزکننده مخصوص برای حذف چربی‌ها و جرم‌های اطراف پمپ.
-
فیلتر جدید روغن هیدرولیک در صورت وجود فیلتر داخلی در سیستم.
نکات ایمنی هنگام تعمیر پمپ
هنگام باز کردن پمپ باید حتما موتور خاموش و خودرو در سطح صاف و ایمن قرار داشته باشد. همچنین در زمان هواگیری سیستم، فرمان نباید به‌صورت کامل در یک جهت چرخانده شود؛ زیرا این کار می‌تواند باعث افزایش فشار ناگهانی و آسیب مجدد به پمپ شود.
نحوه نگهداری از پمپ هیدرولیک خودرو
پمپ هیدرولیک یکی از قطعاتی است که در صورت نگهداری اصولی، می‌تواند سال‌ها بدون نیاز به تعمیر کار کند. رعایت چند نکته ساده در سرویس‌های دوره‌ای می‌تواند از بروز خرابی‌های پرهزینه جلوگیری کند.
بررسی منظم سطح روغن هیدرولیک
در بازه‌های زمانی مشخص (مثلا هر ۵ هزار کیلومتر یا ماهی یک‌بار)، سطح روغن هیدرولیک را بررسی کنید. کاهش سطح روغن معمولا نشانه‌ای از نشت یا فرسودگی اتصالات است. در صورت پایین بودن سطح روغن، فقط از روغن با استاندارد خودروی خود استفاده کنید.
تعویض به‌موقع روغن
روغن هیدرولیک پس از مدتی خاصیت خود را از دست می‌دهد و ذرات معلق در آن جمع می‌شوند. این آلودگی‌ها وارد پمپ شده و باعث سایش پره‌ها و یاتاقان‌ها می‌شوند. بهتر است روغن را هر ۴۰ تا ۵۰ هزار کیلومتر تعویض کنید.
بازدید تسمه هیدرولیک
شل بودن، ترک خوردگی یا پوسیدگی تسمه از عواملی است که می‌تواند عملکرد پمپ را مختل کند. تسمه باید همیشه در حالت کشیده و سالم باشد. در صورت ایجاد صدا یا لغزش، آن را تنظیم یا تعویض کنید.
استفاده صحیح از فرمان
هنگام پارک کردن یا درجا چرخاندن فرمان تا انتها، فشار زیادی به پمپ وارد می‌شود. بهتر است از چرخاندن بیش از حد فرمان خودداری کنید تا فشار در مدار هیدرولیک بیش از حد بالا نرود.
جلوگیری از آلودگی در سیستم
در هنگام افزودن یا تعویض روغن، دقت کنید که گرد و غبار یا ذرات خارجی وارد مخزن نشود. همچنین حتما درب مخزن روغن را پس از استفاده محکم ببندید تا رطوبت یا آلودگی وارد سیستم نشود.
تفاوت پمپ هیدرولیک با سیستم فرمان برقی
سیستم فرمان هیدرولیک و سیستم فرمان برقی هر دو برای آسان‌تر کردن چرخش فرمان طراحی شده‌اند، اما از نظر نوع عملکرد و منبع نیرو با هم تفاوت دارند. در سیستم هیدرولیک، نیروی لازم از طریق پمپ و گردش روغن تأمین می‌شود؛ در حالی که فرمان برقی (EPS) از یک موتور الکتریکی برای کمک به حرکت فرمان استفاده می‌کند.
در خودروهای مجهز به فرمان برقی، خبری از روغن یا تسمه هیدرولیک نیست و بنابراین نیاز به تعویض روغن یا بررسی نشتی وجود ندارد. از سوی دیگر، فرمان برقی در مصرف سوخت نیز بهینه‌تر است، زیرا فقط در زمان نیاز فعال می‌شود و نیروی خود را از موتور نمی‌گیرد.
البته سیستم‌های برقی هزینه تعمیر بالاتری دارند و در صورت خرابی ممکن است نیاز به تعویض کامل موتور برقی باشد، اما در مقابل، پمپ هیدرولیک با تعمیر و سرویس‌های دوره‌ای قابل نگهداری است.
راهکارهای کاهش فشار روی پمپ هیدرولیک
پمپ هیدرولیک برای عملکرد مطلوب باید در شرایط مناسب کار کند. رعایت چند نکته ساده می‌تواند فشار وارد بر این قطعه را کاهش دهد و عمر مفید آن را افزایش دهد:
پرهیز از چرخاندن فرمان در حالت توقف کامل
زمانی که خودرو در حالت ایستاده است، نیروی زیادی برای تغییر جهت چرخ‌ها نیاز است. در این شرایط پمپ باید با حداکثر فشار کار کند. بهتر است خودرو را کمی به حرکت درآورید و سپس فرمان را بچرخانید.
استفاده از لاستیک با فشار باد استاندارد
لاستیک‌های کم‌باد، فشار بیشتری به پمپ و کل سیستم فرمان وارد می‌کنند. فشار باد تایرها را طبق مقادیر درج‌شده در دفترچه خودرو تنظیم کنید تا فرمان راحت‌تر بچرخد و پمپ تحت فشار قرار نگیرد.
گرم کردن خودرو در هوای سرد
در هوای بسیار سرد، روغن هیدرولیک سفت‌تر می‌شود و جریان آن در سیستم کندتر است. قبل از شروع حرکت، چند دقیقه موتور را روشن بگذارید تا روغن گرم شود و پمپ آسیب نبیند.
بازدید دوره‌ای از شلنگ‌ها و اتصالات
نشتی جزئی در شلنگ‌ها باعث کم شدن روغن و افزایش بار کاری پمپ می‌شود. بهتر است در هر سرویس دوره‌ای خودرو، وضعیت اتصالات و بست‌های سیستم هیدرولیک نیز بررسی شود.
جمع بندی
پمپ هیدرولیک خودرو نقش حیاتی در عملکرد نرم و دقیق فرمان دارد و خرابی آن می‌تواند رانندگی را دشوار و حتی خطرناک کند. بیشتر مشکلات این قطعه به دلیل کمبود یا آلودگی روغن هیدرولیک، فرسودگی تسمه و عدم سرویس به‌موقع ایجاد می‌شود. بررسی منظم سطح روغن، تعویض دوره‌ای آن و استفاده از قطعات باکیفیت، بهترین روش برای افزایش عمر پمپ و جلوگیری از هزینه‌های سنگین تعمیر است. در صورت مشاهده علائم خرابی مانند صدای غیرعادی، نشت روغن یا سفت شدن فرمان، باید سریعاً خودرو را به تعمیرکار متخصص فرمان هیدرولیک سپرد.
پرسش‌های متداول
۱. عمر مفید پمپ هیدرولیک خودرو چقدر است؟
در صورت نگهداری مناسب و تعویض منظم روغن، پمپ هیدرولیک می‌تواند بیش از ۱۰۰ هزار کیلومتر بدون مشکل کار کند.
۲. آیا می‌توان با پمپ هیدرولیک خراب رانندگی کرد؟
بله اما توصیه نمی‌شود. چون فشار زیاد به سیستم فرمان وارد شده و احتمال آسیب به جعبه فرمان یا تسمه افزایش می‌یابد.
۳. رنگ مناسب روغن هیدرولیک باید چگونه باشد؟
روغن سالم رنگ شفاف کهربایی یا قرمز دارد. اگر رنگ آن تیره یا بوی سوختگی می‌دهد، باید سریعا تعویض شود.
۴. آیا همه خودروها پمپ هیدرولیک دارند؟
خیر. خودروهای جدیدتر معمولا به سیستم فرمان برقی مجهز هستند که به جای پمپ، از موتور الکتریکی استفاده می‌کند.
۵. هزینه تعمیر یا تعویض پمپ هیدرولیک چقدر است؟
هزینه تعمیر پمپ بسته به نوع خودرو و شدت خرابی متفاوت است، اما معمولا بین ۱ تا ۴ میلیون تومان متغیر است.