شمع خودرو یکی از قطعات کوچک اما بسیار مهم در سیستم احتراق موتور است. وظیفه اصلی این قطعه تولید جرقه‌ای دقیق و قدرتمند برای اشتعال مخلوط سوخت و هوا در سیلندر است. عملکرد صحیح شمع‌ها تأثیر مستقیمی بر قدرت موتور، مصرف سوخت و حتی میزان آلایندگی خودرو دارد. یکی از مشکلات شایع در شمع‌ها، چرب شدن یا روغنی شدن نوک شمع است. این پدیده می‌تواند نشانه بروز ایرادات مکانیکی در موتور یا مشکلات در سیستم روغن‌کاری باشد. در این مقاله از کارنامه، به‌صورت مفصل به دلایل اصلی چرب شدن شمع خودرو، علائم تشخیص، پیامدهای این مشکل و روش‌های رفع و پیشگیری از آن خواهیم پرداخت.
شمع خودرو چگونه کار می‌کند؟
برای درک بهتر علت چرب شدن شمع، لازم است ابتدا با وظیفه و نحوه کارکرد این قطعه آشنا شویم. شمع در واقع آخرین جزء از مدار سیستم جرقه‌زنی است که وظیفه دارد در زمان مناسب و با قدرت لازم، جرقه‌ای الکتریکی ایجاد کند تا مخلوط سوخت و هوا در سیلندر محترق شود.
شمع از بخش‌هایی مانند الکترود مرکزی، الکترود زمین، عایق سرامیکی و رزوه فلزی تشکیل شده است. هنگام جرقه‌زنی، اختلاف ولتاژ بالایی بین الکترود مرکزی و الکترود زمین ایجاد می‌شود و در نتیجه، جرقه‌ای قوی شکل می‌گیرد. این فرایند باید در دمای مناسب انجام شود تا احتراق کامل و بدون رسوبات باشد.
هنگامی که نوک شمع به‌جای خشک و تمیز بودن، لایه‌ای از روغن یا چربی به خود بگیرد، عملکرد جرقه‌زنی مختل می‌شود و مشکلاتی مانند ریپ زدن موتور و افزایش مصرف سوخت به وجود می‌آید.
دلایل اصلی چرب شدن شمع خودرو
چرب شدن شمع معمولاً به دلیل ورود غیرطبیعی روغن به محفظه احتراق یا اختلال در سیستم تهویه و سوپاپ‌ها رخ می‌دهد. در ادامه مهم‌ترین دلایل این مشکل را با جزئیات بررسی می‌کنیم:
۱. نشت روغن به محفظه احتراق
یکی از شایع‌ترین دلایل چرب شدن شمع، ورود روغن به داخل سیلندر و محفظه احتراق است. این مشکل اغلب به دلیل فرسودگی یا خرابی رینگ‌های پیستون، کاسه‌نمد سوپاپ‌ها یا اورینگ‌ها رخ می‌دهد.
وقتی رینگ‌های پیستون وظیفه خود را به‌درستی انجام ندهند، روغن از دیواره‌ی سیلندر عبور کرده و وارد محفظه احتراق می‌شود. در نتیجه، هنگام جرقه‌زنی، روغن روی الکترودهای شمع می‌نشیند و آن را چرب می‌کند. این وضعیت علاوه بر چرب شدن شمع، با خروج دود آبی‌رنگ از اگزوز و کاهش سطح روغن موتور همراه است.
۲. تنظیم نبودن یا خرابی سوپاپ‌ها
سوپاپ‌ها مسیر ورود هوا و خروج دود در موتور را کنترل می‌کنند. اگر گاید سوپاپ‌ها فرسوده یا کاسه‌نمدهای آن خراب شده باشند، روغن از مسیر سوپاپ به داخل محفظه احتراق نشت می‌کند. در این حالت نیز روغن روی شمع رسوب می‌کند و باعث کاهش کیفیت جرقه می‌شود.
فرسودگی سوپاپ‌ها معمولاً در خودروهایی که کارکرد بالایی دارند یا سرویس‌های دوره‌ای منظم روی آن‌ها انجام نشده، دیده می‌شود. علائم این مشکل شامل لرزش موتور، کاهش قدرت و دود آبی در اگزوز است.
۳. خرابی سیستم PCV
سیستم Positive Crankcase Ventilation یا به اختصار PCV وظیفه دارد بخارات روغن و گازهای تولیدشده در محفظه میل‌لنگ را به مسیر ورودی هوا برگرداند تا دوباره سوزانده شوند. در صورت خرابی یا گرفتگی سوپاپ PCV، این بخارات به‌طور غیرکنترل‌شده وارد محفظه احتراق می‌شوند.
افزایش بخار روغن در مسیر هوا باعث چرب شدن شمع‌ها می‌شود و علاوه بر آن، رسوبات کربنی در مسیر ورودی هوا و سوپاپ‌ها ایجاد می‌کند. این مشکل به‌خصوص در خودروهایی که مدت زیادی سوپاپ PCV آن‌ها تعویض یا تمیز نشده، شایع‌تر است.
۴. استفاده از روغن موتور نامناسب یا بیش‌ازحد
انتخاب روغن موتور با گرانروی (ویسکوزیته) نامناسب می‌تواند باعث نفوذ روغن به محفظه احتراق شود. مثلاً استفاده از روغن بسیار رقیق در موتوری که به روغن غلیظ‌تر نیاز دارد، احتمال عبور روغن از رینگ‌ها و چرب شدن شمع را افزایش می‌دهد.
همچنین پر کردن بیش‌ازحد کارتل موتور از روغن باعث فشار مضاعف بر سیستم روغن‌کاری و نشت روغن به سیلندرها می‌شود. این دو خطا در سرویس‌های غیراصولی موتور رایج هستند.
۵. خرابی واشر سرسیلندر
واشر سرسیلندر قطعه‌ای حیاتی است که آب و روغن را در موتور از هم جدا می‌کند و اجازه نفوذ آن‌ها به سیلندر را نمی‌دهد. در صورت سوختن یا آسیب‌دیدن واشر، روغن وارد سیلندر می‌شود و شمع‌ها را چرب می‌کند.
نشانه بارز این مشکل، مخلوط شدن روغن و آب (که به شکل رنگ شیری یا قهوه‌ای درب روغن دیده می‌شود) و خروج دود سفید از اگزوز است. خرابی واشر سرسیلندر یکی از پرهزینه‌ترین دلایل چرب شدن شمع است و نیاز به تعمیر اساسی دارد.
بیشتر بخوانید: بهترین زمان تعویض شمع خودرو و نشانه‌هایی که هشدار می‌دهند
چگونه بفهمیم شمع خودرو چرب شده است؟
برای تشخیص چرب شدن شمع، لازم است در سرویس‌های دوره‌ای، شمع‌ها بازدید و بررسی شوند. نشانه‌های ظاهری شامل:
-
وجود لایه‌ای از روغن یا چربی روی الکترودها
-
دوده چسبنده و مرطوب
-
براق بودن سطح نوک شمع به‌جای رسوبات خشک
علائم عملکردی نیز شامل ریپ زدن موتور، کاهش شتاب، افزایش مصرف سوخت و روشن شدن چراغ چک موتور است.
تفاوت شمع چرب با شمع دوده‌زده این است که در شمع دوده‌ای، رسوبات خشک و سیاه هستند اما در شمع روغنی، سطح آن براق و مرطوب است.
پیامدهای ادامه رانندگی با شمع چرب
رانندگی طولانی‌مدت با شمع روغنی می‌تواند آسیب‌های زیر را به‌همراه داشته باشد:
-
احتراق ناقص و کاهش قدرت موتور
-
افزایش آلایندگی و مردود شدن در تست معاینه فنی
-
آسیب به مبدل کاتالیزوری به دلیل سوخت نسوخته
-
خرابی زودهنگام کویل‌ها و سیم‌های شمع
به همین دلیل، در صورت مشاهده چربی روی شمع‌ها باید سریعاً علت آن مشخص و برطرف شود.
راهکارهای رفع چربی شمع خودرو
۱. تعویض کاسه‌نمد و اورینگ‌ها
در صورتی که روغن از بخش بالایی سرسیلندر به داخل شمع‌چال‌ها نفوذ کرده باشد، تعویض کاسه‌نمد و اورینگ‌ها مشکل را برطرف می‌کند.
۲. تعمیر یا تعویض رینگ‌های پیستون
اگر رینگ‌ها فرسوده باشند، باید موتور باز شده و رینگ‌ها تعویض شوند. این کار تخصصی و نسبتاً پرهزینه است اما در صورت لزوم باید انجام شود.
۳. سرویس سیستم PCV
تمیز یا تعویض سوپاپ PCV باعث جلوگیری از ورود بخار روغن اضافی به محفظه احتراق می‌شود.
۴. تنظیم سطح و نوع روغن موتور
اطمینان از استفاده‌ی روغن با گرانروی مناسب و پر نکردن بیش از حد کارتل، یکی از راهکارهای ساده اما مهم برای جلوگیری از این مشکل است.
۵. تعویض واشر سرسیلندر
در موارد حاد که روغن از مسیر واشر به سیلندر وارد می‌شود، تعویض واشر سرسیلندر اجتناب‌ناپذیر است. این کار باید توسط مکانیک حرفه‌ای انجام شود.
نکات نگهداری و پیشگیری از چرب شدن شمع
-
بازدید دوره‌ای شمع‌ها و بررسی رنگ و وضعیت آن‌ها
-
استفاده از روغن موتور استاندارد توصیه‌شده توسط شرکت سازنده
-
تعویض به‌موقع فیلتر روغن و هوا
-
سرویس و بررسی دوره‌ای سیستم PCV و سوپاپ‌ها
-
انجام سرویس‌های دوره‌ای موتور برای جلوگیری از خرابی رینگ‌ها و سوپاپ‌ها
سوالات متداول
آیا تمیز کردن شمع چرب کافی است؟
خیر. تمیز کردن تنها راه‌حل موقت است و باید علت اصلی نشت روغن شناسایی و رفع شود.
آیا شمع روغنی خطرناک است؟
بله، ادامه رانندگی با شمع روغنی باعث احتراق ناقص و آسیب به قطعات دیگر موتور می‌شود.
تفاوت شمع چرب با شمع دوده‌زده چیست؟
شمع چرب سطحی مرطوب و براق دارد اما شمع دوده‌ای خشک و سیاه است.
هزینه رفع مشکل چرب شدن شمع چقدر است؟
بسته به علت مشکل، از تعویض ساده اورینگ‌ها (کم‌هزینه) تا تعمیرات اساسی موتور (چند میلیون تومان) متغیر است.
نتیجه‌گیری
چرب شدن شمع خودرو یکی از نشانه‌های مهم وجود نقص در سیستم روغن‌کاری یا تهویه موتور است. این مشکل علاوه بر کاهش کارایی موتور، می‌تواند آسیب‌های جدی‌تری ایجاد کند. با شناخت دلایل اصلی، بازدید دوره‌ای شمع‌ها و مراجعه به مکانیک متخصص در صورت بروز مشکل، می‌توان از هزینه‌های سنگین و خرابی‌های بزرگ‌تر جلوگیری کرد.
رسیدگی منظم به سیستم روغن‌کاری، انتخاب روغن مناسب و توجه به علائم اولیه، کلید پیشگیری از این مشکل و افزایش عمر مفید موتور خودرو است.