کاربراتور یکی از اجزای سیستم سوخت‌رسانی در خودروهای قدیمی‌تر است. سیستم سوخت رسانی در خودروهای دارای موتور احتراق داخلی مانند دستگاه گوارش در بدن عمل می‌کند. در واقع موتور خودرو برای کار نیاز به سوخت، هوا و انرژی برق دارد تا بتواند ایجاد جرقه و در پی آن تولید نیرو کند. انفجار رخ داده درون سیلندر اصلی‌ترین بخش در عملکرد موتور است و کیفیت این انفجار به طور مستقیم بر کیفیت فعالیت موتور خودرو تاثیر دارد. میزان سوخت، فشار تزریق آن، میزان هوا و فشار ورود آن به سیلندر و کیفیت جرقه‌زنی و تنظیم زمان بندی آن سه اصل مهم در انفجار صورت گرفته درون محفظه‌ی احتراق سیلندر هستند. در این میان سوخت توسط سیستم پیچیده سوخت‌رسانی به موتور خودرو می‌رسد.
به دلیل همین حساسیت وظایف سیستم سوخت‌رسانی، کاربراتورها با انژکتور جایگزین شدند. اما سیستم‌های کاربراتوری و انژکتوری از بعضی اجزای مشترک تشکیل می‌وند، همچنین برخی از اجزای اختصاصی. ساسات یکی از قطعات مربوط به سیستم‌های کاربراتوری است که امروزه در خودروها کاربرد ندارد.
ساسات چیست و چه کاربردی در خودرو دارد؟
ساسات یا Choke Valve را می‌توان دکمه دریچه هوای کاربراتور دانست. این قطعه به راحت‌تر روشن شدن خودرو در هوای سرد و روزهای زمستانی کمک می‌کند. برای توضیح کاملتر و دقیق‌تر، شاید بهتر باشد کمی درباره کاربراتور و سیستم سوخت‌رسانی کاربراتوری بدانیم.
کاربراتور که وظیفه سوخت رسانی به موتور را برعهده دارد حین انجام وظیفه خود، شرایط سوخت را در هر موقعیتی متناسب با شرایط موتور تنظیم و مخلوط سوخت و هوا را به نسبت مناسب موتور تهیه کرده به سمت آن ارسال می‌کند.
حتما بخوانید: نحوه تشخیص دستکاری کیلومتر ماشین
کاربراتور برای انجام این وظایف خود نیاز به خلاء در مجرای خروجی سوخت دارد. در سیستم این قطعه شاهد یک ورودی هوا، خروجی سوخت و هوا و مسیری در میان این دو دریچه هستیم. مسیر عبور سوخت و هوا، در میانه راه باریکتر می‌شود که این فضای باریکتر را ونتوری می‌نامند. سوخت توسط پمپ مخصوصش از ژیگلور به ونتوری می‌ریزد و هوا نیز از ورودی به سمت این قسمت هدایت می‌شود. با ورود هوا به ونتوری سرعت آن را بیشتر و فشارش را کاهش می‌دهد. کاهش فشار هوا، فضای لازم برای اضافه شدن سوخت را ایجاد می‌کند. ورود سوخت، منجر به تامین مخلوط مورد نیاز سیلندر شده که از خروجی مسیر، وارد سیلندر می‌شود. خروجی که دیرچه‌ی گاز نام دارد، با فشار بیشتر پدال گاز بازتر شده و اجازه‌ی ورود مخلوط بیشتری را به درون سیلندر می‌دهد. ساسات مانند یک شیر یا دکمه، مسیر ورود هوا به کاربراتور را با مدیریت دریچه هوای این سیستم تنظیم می‌کند. به این معنی که، در مواقع لازم با بسته نگه داشتن دریچه هوا، اجازه می‌دهد تا مخلوط سوخت و هوا با غلظت بیشتری وارد سیلندر شود. این عمل در زمان‌هایی که موتور نیاز به مخلوطی با درصد بیشتر سوخت دارد انجام می‌شود. مانند زمان‌هایی که هوا سرد است.
چرا موتور کاربراتوری در هوای سرد نیاز به ساسات دارد؟
در هوای سرد سوختی که توسط کاربراتور به صورت مخلوط در هوا وارد سیلندر می‌شود، در مسیر سرد منیفولد ورودی و در تماس با دیواره سرد کاربراتور تقطیر شده و در نتیجه سوخت کافی به موتور نمی‌رسد. در این زمان نیاز به مخلوط غلیظ‌تر با درصد سوخت بالاتر نیاز است تا پس از فرایند عبور از مسیرهای سرد، همچنان غلظت مناسب برای عملکرد بهینه موتور را داشته باشد. این نیاز تنها برای شروع به کار موتور در هوای سرد ضروری است. چرا که پس از روشن شدن موتور و آغاز احتراق‌های پی در پی دمای آن بالا رفته و سرمای محیط تاثیری بر مخلوط سوخت و گاز و غلظت آن نخواهد داشت. بنابراین تنها لازم است که ساسات برای مدت کوتاهی مسیر ورود هوا به کاربراتور را بسته نگه دارد.
با فعال شدن ساسات، کاربراتور، مخلوط مورد نیاز سیلندر را به صورت بخار خشک که حالت ایده‌آل موتور در این شرایط است به سیلندر رسانده و احتراق مناسب با انرژی کافی برای شروع به کار موتور اتفاق می‌افتد. در واقع بسته ماندن این درچه توسط ساسات که بالای ونتوری ثابت کاربراتور قرار دارد، مکش سوخت کاربراتور را افزایش داده و مخلوط غلیظ‌تری را در اختیار موتور قرار می‌دهد.
انواع ساسات
باز و بسته شدن دریچه هوای کاربراتور بصورت مکانیکی یا خودکار کنترل می شود. به این معنی که ساسات دو نوع مکانیکی و خودکار دارد. البته که استفاده از این قطعه در حال حاضر منسوخ شده است اما همچنان شاهد نوع خودکار آن در خودروهای کاربراتوری جدید‌تر هستیم. اما نوع مکانیکی را تنها می‌توان در نسخه‌های بسیار قدیمی‌تر مانند پیکان دید. روند کار و اجزای این دو نوع ساسات به شرح زیر است.
۱. ساسات مکانیکی
در این نوع، بستن دریچه هوای کاربراتور به صورت دستی و با اختیار راننده انجام می‌شود. به این ترتیب که در این سیستم دکمه‌ای روی داشبورد خودرو تعبیه می‌شد که به دریچه ساسات متصل بود. با کشیدن این دکمه، ساسات بسته شده و مسیر هوای ورودی به کاربراتور مسدود می‌شد. با استارت خوردن و شروع به کار موتور، راننده دکمه ساسات را رها می‌کرد و دریچه هوای کاربراتور برای ادامه کار عادی موتور باز می‌شد.
حتما بخوانید: نکاتی که درباره خرید خودروی چینی باید بدانید
۲. ساسات خودکار
امروزه در تمام خودروهای کاربراتوری ( هرچند محدود) از ساسات‌های خودکار استفاده می‌شود. این ساسات‌های فعالیت خود را با تنظیمات صورت گرفته در منیفولد خروجی و ورودی انجام می‌دهند. اجزای این نوع ساسات عبارتند از:
- پوسته
- پیستون
- فنر ترموستاتی
- دریچه
درون پوسته این ساست یک پیستون و فنر ترموستاتی قرار دارد که به دریچه آن وصل هستند. با مکش هوای سرد درون منیفولد ورودی، فنر کوک شده و پیستون را به سمت دریچه هدایت کرده آن را می‌بندد. اما پس از گرم شدن موتور، گرمای منیفولد خروجی، فنر را رها کرده و دریچه ساسات نیز باز می‌شود.
گفته شد که ساسات در سیستم‌های کاربراتوری قطعه‌ای است که با تامین مخلوط غنی‌تر و غلیظ‌تر از سوخت برای موتور، روشن شدن خودرو در در هوای سرد را ساده‌تر می‌کند. همچنین این قطعه تنها در سیستم‌های کاربراتوری کاربرد دارد و در خودروهای انژکتوری که وظایف کاربراتور توسط انژکتور انجام می‌شود طبعا وظیفه ساسات نیز به صورت اتوماتیک و به دستور ECU صورت می‌گیرد. اجزایی که در این سیستم جدید وظیفه ساسات را برعهده داشته و به منظور سهولت استارت خوردن و روشن شدن موتور درگیر هستند عبارتند از:
- سنسور دمای آب
- سنسور دور موتور
- استپر موتور
- سنسور دریچه گاز
به این ترتیب که ECU با دریافت اطلاعات رسیده از حسگر مربوط به دمای آب، دریچه گاز و دور موتور شرایط موتور را بررسی کرده و دستورات لازم را به استپر که عملگرای معادل ساسات است فرستاده تا شرایط ایده‌آل موتور را در مخلوط سوخت و هوا فراهم آورد.
علائم خرابی ساسات
خرابی ساسات یا به اصطلاح گیر کردن آن علائم مشخص و روشنی دارد که به این ترتیب هستند:
– خاموش شدن موتور در دورهای آرام. این اتفاق ممکن است در دمای بالا یا پایین موتور رخ دهد.
– خاموش شدن موتور بلافاصله پس از روشن شدن آن
– مصرف غیر عادی و بالای بنزین
از آنجا که ساسات به صورت مستقیم بر درصد اختلاط سوخت و هوا نقش دارد، هر گونه علامتی که دال بر تنظیم نادرست و مشکل در این مخلوط باشد می‌تواند به خرابی ساسات مربوط شود.