گیربکس CVT سیستم انتقال قدرت پیشرفته‌ای است که در بسیاری از خودروهای امروزی از آن استفاده می‌شود. برخلاف گیربکس‌های معمولی که از چند دنده برای تغییر نسبت‌ها استفاده می‌شود، گیربکس CVT با یک سیستم پولی و یک تسمه، نسبت‌ها را به‌طور پیوسته تغییر می‌دهد. این نوع گیربکس باعث رانندگی نرم و مصرف سوخت بهینه می‌شود. بااین‌حال، یکی از چالش‌های اصلی مالکان خودروهای مجهز به گیربکس CVT، انتخاب روغن مناسب است. روغن گیربکس CVT باید ویژگی‌هایی خاص داشته باشد تا علاوه‌بر کاهش اصطکاک و سایش قطعات، از داغ شدن بیش‌ازحد هم جلوگیری کند. اگر خودروی مجهز به گیربکس CVT دارید، این مطلب برای شماست. در ادامه به‌طور کامل درباره تفاوت روغن مناسب این نوع گیربکس با روغن‌های دیگر، زمان تعویض روغن و نحوه انتخاب روغن مناسب برای این نوع گیربکس صحبت خواهیم کرد.
تفاوت روغن گیربکس CVT با روغن گیربکس‌های معمولی
روغن گیربکس CVT و روغن گیربکس‌های معمولی (ATF) تفاوت‌های قابل‌توجهی با هم دارند، چراکه سیستم عملکردی این دو نوع گیربکس کاملاً متفاوت است. در ادامه این تفاوت‌ها را بررسی می‌کنیم.
۱. نحوه عملکرد
در گیربکس‌های CVT از سیستم پولی و تسمه یا زنجیر برای انتقال قدرت استفاده می‌شود، این گیربکس‌ها به‌جای داشتن تعداد مشخصی دنده (مثل دنده ۱، ۲، ۳ و غیره در گیربکس‌های معمولی)، می‌توانند نسبت انتقال را به‌صورت پیوسته و متغیر تنظیم کنند تا با شرایط مختلف رانندگی سازگار شود. درنتیجه فشار و اصطکاک در داخل این گیربکس‌ها بیشتر از گیربکس‌های معمولی است. به همین دلیل، روغن CVT باید بتواند مانع اصطکاک و سایش زیاد شود و گرمای تولیدشده را به‌خوبی دفع کند.
در مقابل در گیربکس‌های معمولی، انتقال قدرت از طریق مجموعه‌ای از دنده‌ها انجام می‌شود. این دنده‌ها نسبت‌های از پیش تعیین‌شده دارند و به همین دلیل فشار کمتری به سیستم وارد می‌کنند. روغن این گیربکس به روان‌شدن دنده‌ها و کاهش اصطکاک کمک می‌کند.
۲. مقاومت در برابر فشار و دما
روغن CVT باید مقاومت بسیار بالایی در برابر فشار و دما داشته باشد. گیربکس‌های CVT به‌دلیل نداشتن دنده‌های فیزیکی و استفاده از سیستم پولی، تحت فشار زیادی قرار دارند و بنابراین به روغنی نیاز دارند که در دماهای بالا از داغ شدن قطعات جلوگیری کند و گرما را به‌خوبی انتقال دهد.
در گیربکس‌های معمولی، فشار و دمای روغن معمولاً کمتر از گیربکس‌های CVT است. به همین دلیل، روغن‌های ATF معمولی مقاومت کمتری در برابر فشار و دما نسبت به روغن CVT دارند.
۳. عملکرد در شرایط خاص
روغن CVT باید در دماهای مختلف عملکرد مناسبی داشته باشد، چراکه قطعات گیربکس CVT بیشتر داغ می‌کنند. همچنین این روغن باید بتواند از قطعات در برابر لغزش‌ها محافظت کند و جلوی لغزش یا ضربه‌های ناخواسته را در حین انتقال قدرت بگیرد.
در مقابل کاری که روغن گیربکس معمولی انجام می‌دهد، نگهداری از دنده‌ها و بهبود عملکرد انتقال قدرت است.
۴. مواد سازنده
روغن CVT مواد افزودنی خاصی دارد که نه‌تنها از سایش و فرسایش جلوگیری می‌کند که باعث کاهش اصطکاک و محافظت از کلاچ‌ها و چرخ‌دنده‌های CVT می‌شود. در این روغن‌ها همچنین از ترکیباتی استفاده شده که از لغزش و ارتعاشات جلوگیری می‌کنند.
در مقابل روغن گیربکس معمولی از مواد مشابهی تولید می‌شود که از سایش جلوگیری می‌کند؛ اما ویژگی‌های ضدلغزش و محافظت از سیستم پولی و تسمه‌ای که در CVT وجود دارد، به‌ندرت در این نوع روغن‌ها مشاهده می‌شود.
۵. تنظیم سطح روغن
یکی از چالش‌های مهم در سرویس گیربکس‌های CVT این است که سطح روغن باید به‌طور دقیق تنظیم شود. این گیربکس‌ها معمولاً میله سنجش روغن ندارند؛ بنابراین به ابزار خاصی برای اندازه‌گیری سطح روغن نیاز دارند. معمولاً به دماسنج مخصوص و اسکنر برای بررسی دما و سطح روغن نیاز است.
در مقابل، مقدار روغن گیربکس‌های معمولی را به‌سادگی می‌توان با استفاده از میله اندازه‌گیری، سنجید.
۶. عمر روغن
روغن گیربکس CVT به‌دلیل اینکه تحت فشار و دمای زیادی قرار دارد، باید زودتر از روغن‌های گیربکس معمولی عوض شود. توصیه می‌شود که روغن گیربکس CVT را هر ۶۰,۰۰۰ تا ۱۰۰,۰۰۰ کیلومتر تعویض کنید.
در مقابل روغن گیربکس‌های معمولی را می‌توان در فواصل زمانی بیشتری تعویض کرد. روغن گیربکس‌های معمولی را باید بسته به نوع خودرو و شرایط رانندگی، هر ۴۰,۰۰۰ تا ۶۰,۰۰۰ کیلومتر عوض کنید.
زمان تعویض روغن گیربکس CVT
تعویض روغن گیربکس CVT یکی از مهم‌ترین کارهایی است که باید برای حفظ عملکرد این سیستم انجام دهید. روغن گیربکس CVT وظیفه روان‌کاری اجزای داخلی گیربکس را به‌عهده دارد و از سایش و خرابی قطعات حساس مانند پولی‌ها و تسمه‌ها جلوگیری می‌کند؛ اما پس از مدتی استفاده، خواص خود را از دست می‌دهد و عملکرد گیربکس را تحت تأثیر قرار می‌دهد.
روغن گیربکس CVT را همان‌طور که گفتیم، معمولاً باید هر ۶۰,۰۰۰ تا ۱۰۰,۰۰۰ کیلومتر عوض کنید. بااین‌حال بسته به نحوه استفاده از خودرو، ممکن است لازم باشد زودتر برای تعویض روغن اقدام کنید. به‌طور مثال اگر معمولاً در ترافیک سنگین یا شهرهایی با دماهای بسیار بالا رانندگی می‌کنید، خیلی زودتر از آنچه اشاره کردیم باید روغن را عوض کنید. حتی اگر کارکرد خودرویتان به این حد نرسیده باشد، ولی سه سال از آخرین تعویض روغن گذشته باشد، باید آن را عوض کنید.
علاوه‌بر این اگر صداهای عجیب از گیربکس شنیدید یا متوجه لرزش غیرعادی یا نقص عملکرد در سیستم انتقال قدرت شدید، باید در اولین فرصت روغن گیربکس CVT را بررسی و درصورت لزوم آن را تعویض کنید.
برای حفظ عملکرد بهینه گیربکس CVT و جلوگیری از خرابی‌های پرهزینه، توصیه می‌شود که طبق دستورالعمل‌های دفترچه راهنمای خودرو، برای تعویض روغن اقدام کنید. فراموش نکنید که استفاده از روغن‌های باکیفیت از آسیب‌دیدگی جدی گیربکس جلوگیری می‌کند و باعث افزایش طول عمر و عملکرد بهتر آن می‌شود.
چگونه روغن مناسب برای گیربکس CVT انتخاب کنیم؟
برای انتخاب روغن مناسب برای گیربکس CVT، باید به ویژگی‌ها و نیازهای خاص این نوع گیربکس توجه کرد. گیربکس‌های CVT برخلاف گیربکس‌های اتوماتیک معمولی از سیستم خاصی برای انتقال نیرو استفاده می‌کنند و بدون تغییر دنده، نسبت انتقال قدرت را تنظیم می‌کنند. این ویژگی‌ها باعث می‌شود که انتخاب روغن برای گیربکس CVT پیچیدگی‌های خاص خود را داشته باشد. برای انتخاب روغن مناسب گیربکس CVT، نکات زیر را به یاد داشته باشید:
۱. ویسکوزیته
ویسکوزیته روغن یکی از عوامل مهم در عملکرد صحیح گیربکس CVT است. این نوع گیربکس‌ها به‌دلیل کارکرد خاص خود به روغن‌هایی نیاز دارند که بتوانند در دماهای مختلف، ویسکوزیته خوبی داشته باشند. برای اینکه بدانید میزان ویسکوزیته مناسب خودروی شما چقدر باید باشد، همیشه باید در وهله اول به توصیه‌های سازنده خودرو توجه کنید.
۲. مقاومت حرارتی
گیربکس‌های CVT به‌دلیل مکانیزم خاص، همیشه در معرض دمای بالا قرار دارند؛ بنابراین، روغن انتخابی باید مقاومت حرارتی خوبی داشته باشد تا در دماهای بالا هم بتواند خاصیت ویسکوزیته خود را حفظ کند. این ویژگی از گرم شدن بیش‌ازحد گیربکس جلوگیری می‌کند و باعث کاهش سایش و افزایش عمر مفید قطعات داخلی گیربکس می‌شود.
۳. ضدسایش و مقاوم در برابر فشار شدید
گیربکس‌های CVT، به‌ویژه در قسمت تسمه یا زنجیر تحت فشار و سایش زیادی قرار دارند. روغن‌های CVT باید حاوی افزودنی‌هایی برای کاهش سایش و محافظت در برابر فشارهای زیاد باشند. ترکیبات خاص روغن‌های گیربکس CVT از خرابی‌های زودهنگام اجزای داخلی این گیربکس جلوگیری می‌کند.
۴. ویژگی‌های اصطکاک
روغن‌های مخصوص CVT حاوی اصلاح‌کننده‌های اصطکاکی هستند که از لغزش غیرضروری جلوگیری می‌کنند و باعث تعویض دنده نرم و بدون مشکل می‌شوند. این ویژگی به‌ویژه برای جلوگیری از تکان‌های ناگهانی و جلوگیری از سر خوردن اجزای داخلی گیربکس اهمیت دارد.
۵. سازگاری با قطعات گیربکس
قطعات داخلی گیربکس‌های CVT از مواد خاصی ساخته می‌شوند. روغن انتخابی باید با قطعات داخلی سازگار باشد تا باعث خرابی اجزای مختلف گیربکس نشود. استفاده از روغن‌های ناسازگار منجر به مشکلات جدی در سیستم گیربکس خواهد شد.
۶. مقاومت در برابر اکسید شدن
روغن گیربکس CVT باید مقاومت خوبی در برابر اکسیداسیون داشته باشد. اکسیداسیون روغن منجر به تشکیل رسوبات می‌شود که درنهایت عملکرد گیربکس را مختل خواهد کرد؛ بنابراین، روغن‌هایی را انتخاب کنید که در برابر اکسید شدن مقاومت بالایی دارند.
۷. توجه به توصیه‌های سازنده خودرو
همواره توصیه‌های سازنده خودرو را در انتخاب روغن گیربکس CVT مدنظر قرار دهید. هر خودرویی به نوع خاصی از روغن نیاز دارد که از نظر ویسکوزیته، ضدسایش بودن و سازگاری با قطعات داخلی، باید با سیستم انتقال قدرت خودرو هماهنگ باشد. با مطالعه دفترچه راهنمای خودرو این اطلاعات را به‌راحتی پیدا می‌کنید.
سخن آخر
گیربکس CVT سیستم انتقال قدرت پیشرفته‌ای است که با استفاده از یک سیستم پولی و تسمه یا زنجیر به‌طور مداوم نسبت‌های انتقال قدرت را تغییر می‌دهند. این سیستم‌ها باعث رانندگی نرم و مصرف سوخت بهینه می‌شوند؛ اما انتخاب روغن مناسب برای گیربکس CVT بسیار مهم است، زیرا این روغن باید ویژگی‌هایی خاصی مانند مقاومت در برابر فشار و دما، خاصیت ضدسایش و کاهش اصطکاک داشته باشد. روغن‌های CVT به‌طور خاص با توجه به نیازهای این سیستم تولید می‌شوند و بنابراین با روغن‌های گیربکس‌های معمولی تفاوت‌های فاحشی در میزان مقاومت در برابر دما و فشار بالا دارد. به همین خاطر تعویض به‌موقع روغن و رعایت توصیه‌های سازنده، برای حفظ عملکرد بهینه گیربکس CVT بسیار اهمیت دارد.