در هر خودرو، سنسورهای مختلفی وجود دارند که داده‌های حیاتی را برای کنترل و مدیریت عملکرد موتور در اختیار ECU (کامپیوتر ماشین) قرار می‌دهند. یکی از مهم‌ترین این سنسورها، سنسور دور موتور است که وظیفه آن تشخیص سرعت چرخش میل‌لنگ و ارسال این اطلاعات به ECU است. این داده‌ها مستقیماً بر میزان پاشش سوخت، زمان جرقه‌زنی و عملکرد کلی موتور تأثیر می‌گذارند.
در واقع، بدون عملکرد صحیح سنسور دور موتور، هیچ بخشی از سیستم احتراق نمی‌تواند به‌درستی کار کند. اگر این سنسور از کار بیفتد، موتور روشن نمی‌شود یا در حین حرکت به‌طور ناگهانی خاموش می‌شود. به همین دلیل، آشنایی با علائم خرابی سنسور دور موتور و روش‌های تشخیص یا تست آن برای هر راننده ضروری است.
گاهی اوقات مشکلاتی مانند کثیفی سنسور دور موتور یا وجود براده‌های فلزی در اطراف آن باعث ارسال اطلاعات اشتباه به ECU می‌شود. در چنین شرایطی، چراغ چک روشن می‌شود یا موتور رفتار ناپایداری از خود نشان می‌دهد. در این مقاله از کارنامه، قصد داریم به‌صورت جامع توضیح دهیم که سنسور دور موتور چیست، کجاست، چگونه کار می‌کند و در صورت خرابی، چه روش‌هایی برای رفع خطای سنسور دور موتور یا تعویض آن وجود دارد.
سنسور دور موتور چیست؟
سنسور دور موتور یکی از مهم‌ترین قطعات الکترونیکی در سیستم کنترل موتور خودرو است که وظیفه دارد سرعت چرخش میل‌لنگ را اندازه‌گیری کرده و به واحد کنترل الکترونیکی یا همان ECU ارسال کند. این سنسور در حقیقت نوعی حسگر مغناطیسی است که با استفاده از میدان الکترومغناطیسی، تعداد چرخش‌های میل‌لنگ را در هر دقیقه تشخیص می‌دهد. اطلاعاتی که از طریق این قطعه به ECU منتقل می‌شود، پایه بسیاری از تصمیم‌های کنترلی خودرو است؛ از زمان جرقه‌زنی شمع‌ها گرفته تا مقدار پاشش سوخت در سیلندرها.
در خودروهای جدید، سنسور دور موتور معمولاً از نوع القایی یا هال افکت است. در نوع القایی، عبور دندانه‌های فلایویل از مقابل سنسور باعث تغییر در میدان مغناطیسی می‌شود و در نتیجه ولتاژی تولید می‌گردد که متناسب با سرعت چرخش میل‌لنگ است. در مدل‌های هال افکت نیز یک سیگنال دیجیتال تولید می‌شود که با دقت بالاتری میزان دور موتور را مشخص می‌کند.
عملکرد صحیح این سنسور نقش مستقیمی در روشن شدن خودرو، پایداری دور آرام، کاهش مصرف سوخت و جلوگیری از افزایش آلاینده‌ها دارد. به همین دلیل، خرابی آن می‌تواند باعث بروز مشکلاتی نظیر بد استارت خوردن، ریپ زدن موتور یا حتی خاموش شدن ناگهانی خودرو در حین حرکت شود.
در ادامه، نحوه عملکرد سنسور دور موتور و ارتباط آن با سایر اجزای سیستم احتراق را بررسی می‌کنیم.
نحوه عملکرد سنسور دور موتور
عملکرد سنسور دور موتور بر پایه اصول مغناطیس و تولید سیگنال‌های الکتریکی است. در واقع، این سنسور تعداد دفعات چرخش میل‌لنگ در هر دقیقه را ثبت کرده و به شکل پالس‌های الکتریکی برای ECU ارسال می‌کند. واحد کنترل الکترونیکی این پالس‌ها را تحلیل کرده و بر اساس آن، زمان دقیق جرقه‌زنی شمع‌ها و میزان سوخت مورد نیاز موتور را تنظیم می‌کند.
زمانی که موتور در حال کار است، فلایویل که به میل‌لنگ متصل است، با سرعت بالا می‌چرخد. روی فلایویل تعدادی دندانه فلزی یا نشانه‌های خاص وجود دارد که هنگام عبور از مقابل سنسور، موجب تغییر میدان مغناطیسی آن می‌شود. این تغییرات مغناطیسی توسط سنسور به سیگنال الکتریکی تبدیل می‌شود و ECU بر اساس فواصل زمانی بین این پالس‌ها، سرعت چرخش موتور را محاسبه می‌کند.
در خودروهای مجهز به سیستم انژکتور، اطلاعات به‌دست‌آمده از سنسور دور موتور نه تنها برای تنظیم زمان جرقه‌زنی بلکه برای کنترل سنسورهای دیگر مانند سنسور اکسیژن و سنسور دریچه گاز نیز استفاده می‌شود. این ارتباط مستقیم بین حسگرها باعث هماهنگی دقیق میان سیستم سوخت‌رسانی و احتراق شده و عملکرد بهینه موتور را تضمین می‌کند.
به زبان ساده، سنسور دور موتور همان چشمی است که ECU به کمک آن متوجه می‌شود موتور در چه وضعیتی قرار دارد و چه زمانی باید فرمان جرقه و تزریق سوخت را صادر کند. هرگونه اختلال در عملکرد این سنسور، به‌طور مستقیم باعث بی‌نظمی در کارکرد موتور می‌شود.
سنسور دور موتور کجاست؟
محل قرارگیری سنسور دور موتور در خودروهای مختلف ممکن است کمی متفاوت باشد، اما به طور کلی این سنسور معمولاً در نزدیکی فلایویل یا میل‌لنگ نصب می‌شود؛ جایی که بتواند به‌طور مستقیم سرعت چرخش آن را اندازه‌گیری کند. در بسیاری از خودروها، این قطعه در بخش پایین موتور و نزدیک به گیربکس قرار دارد تا بتواند دندانه‌های فلایویل را تشخیص دهد.
در بعضی خودروهای جدیدتر، سنسور دور موتور در قسمت جلویی میل‌لنگ، کنار پولی یا در نزدیکی چرخ‌دنده تایمینگ نصب می‌شود. علت این تفاوت در طراحی، نوع سیستم انژکتور و معماری موتور خودرو است. برای مثال، در برخی خودروهای داخلی مانند پراید و پژو ۴۰۵، این سنسور معمولاً در پایین موتور، دقیقاً جایی که گیربکس به بلوک سیلندر متصل می‌شود، قرار دارد.
برای دسترسی به سنسور دور موتور، معمولاً نیاز به باز کردن برخی قطعات وجود دارد؛ به‌ویژه در خودروهایی که فضای موتور محدود است. به همین دلیل، توصیه می‌شود بررسی و تعویض آن توسط تعمیرکار یا متخصص برق خودرو انجام شود.
شناخت محل دقیق سنسور دور موتور اهمیت زیادی دارد، زیرا در صورت بروز مشکلاتی مانند روشن نشدن موتور یا نوسان دور در حالت درجا، یکی از اولین بخش‌هایی که باید بررسی شود همین قطعه است.
علائم خرابی سنسور دور موتور
خرابی سنسور دور موتور یکی از شایع‌ترین دلایل بروز مشکلات عملکردی در خودرو است. از آنجا که این قطعه اطلاعات حیاتی برای ECU ارسال می‌کند، هرگونه اختلال در عملکرد آن می‌تواند منجر به رفتارهای غیرعادی موتور شود. شناخت علائم خرابی سنسور دور موتور کمک می‌کند تا بتوانید پیش از وارد شدن آسیب به سایر قطعات، نسبت به تعمیر یا تعویض آن اقدام کنید.
۱. روشن نشدن خودرو
یکی از رایج‌ترین نشانه‌ها، روشن نشدن موتور است. وقتی سنسور دور موتور سیگنال درستی به ECU ارسال نکند، سیستم جرقه‌زنی غیرفعال می‌شود و موتور روشن نخواهد شد. در این حالت استارت می‌خورد اما موتور به کار نمی‌افتد.
۲. ریپ زدن یا خاموش شدن ناگهانی
در هنگام رانندگی، ممکن است خودرو ناگهان دچار ریپ شود یا حتی خاموش کند. این اتفاق زمانی رخ می‌دهد که سیگنال سنسور به‌صورت متناوب قطع و وصل می‌شود. قطع لحظه‌ای اطلاعات باعث می‌شود ECU پاشش سوخت و زمان جرقه را به‌درستی تنظیم نکند.
۳. نوسان دور موتور در حالت درجا
اگر هنگام توقف، عقربه دور موتور به شکل غیرطبیعی بالا و پایین می‌رود، یکی از احتمالات قوی، خرابی یا کثیفی سنسور دور موتور است. در این حالت، ECU به‌صورت اشتباه میزان دور موتور را تشخیص داده و تنظیمات سوخت و جرقه‌زنی را ناهماهنگ انجام می‌دهد.
۴. روشن شدن چراغ چک موتور
یکی دیگر از نشانه‌های واضح، روشن شدن چراغ چک روی پشت آمپر است. زمانی که ECU متوجه قطع یا اختلال در سیگنال سنسور دور موتور شود، خطایی در حافظه ثبت می‌کند و چراغ چک روشن می‌شود.
۵. استارت خوردن طولانی
گاهی خودرو روشن می‌شود اما استارت خوردن آن طول می‌کشد. این اتفاق معمولاً در اثر کاهش حساسیت سنسور یا آلودگی آن به براده‌های فلزی و روغن رخ می‌دهد.
۶. افزایش مصرف سوخت
وقتی اطلاعات دور موتور اشتباه به ECU ارسال شود، زمان پاشش سوخت دقیق نخواهد بود و ممکن است مقدار بیشتری سوخت به سیلندرها تزریق شود. این موضوع باعث افزایش مصرف سوخت و افت شتاب خودرو می‌شود.
در صورت مشاهده یکی یا چند مورد از این علائم، بهتر است خودرو را به تعمیرکار یا مرکز تخصصی عیب‌یابی ببرید تا با دستگاه دیاگ، وضعیت عملکرد سنسور بررسی شود.
نشانه‌های کثیفی سنسور دور موتور خودرو
کثیف شدن سنسور دور موتور یکی از مشکلات رایجی است که می‌تواند عملکرد این قطعه را مختل کند، بدون آن‌که الزاماً سنسور خراب شده باشد. با گذشت زمان، براده‌های فلزی، گردوغبار، روغن یا دوده ناشی از احتراق در اطراف سنسور تجمع می‌یابد و باعث می‌شود سیگنال‌ها به‌درستی خوانده نشوند. در بسیاری از موارد، تمیز کردن سنسور به‌جای تعویض آن، مشکل را به‌طور کامل برطرف می‌کند.
۱. نوسان در دور آرام
زمانی که سنسور کثیف است، ECU نمی‌تواند مقدار واقعی دور میل‌لنگ را تشخیص دهد. این اتفاق باعث می‌شود دور موتور در حالت درجا مرتباً تغییر کند و موتور حالتی ناپایدار داشته باشد. در این حالت، عقربه آمپر دور موتور مدام بالا و پایین می‌رود.
۲. روشن شدن چراغ چک بدون علت مشخص
در برخی مواقع، کثیفی سطح سنسور یا وجود براده‌های فلزی روی نوک آن باعث می‌شود ECU سیگنال‌های اشتباه دریافت کند. در نتیجه، چراغ چک موتور روشن می‌شود، اما هنگام بررسی با دستگاه دیاگ، خطایی دائمی ثبت نشده است.
۳. بد استارت خوردن موتور
کثیفی سنسور باعث تأخیر در ارسال پالس به ECU می‌شود. این تأخیر باعث می‌گردد موتور دیرتر جرقه بزند و استارت طولانی‌تری بخورد.
۴. افت شتاب و کاهش توان موتور
وقتی سیگنال‌ها دقیق نباشند، ECU مقدار سوخت و زمان جرقه‌زنی را نادرست تنظیم می‌کند. در نتیجه، موتور توان خروجی کمتری تولید می‌کند و شتاب خودرو کاهش می‌یابد.
۵. نوسان شدید در حین حرکت
در بعضی شرایط، کثیفی سنسور باعث می‌شود پالس‌ها به‌صورت لحظه‌ای قطع و وصل شوند. این موضوع موجب لرزش یا نوسان ناگهانی موتور حین رانندگی می‌شود، مخصوصاً در دورهای پایین.
تمیز کردن سنسور دور موتور معمولاً با اسپری شست‌وشوی انژکتور یا اسپری مخصوص سنسور انجام می‌شود. باید دقت کرد که نوک سنسور آسیب نبیند و از اجسام فلزی برای پاک کردن براده‌ها استفاده نشود.
تست و عیب‌یابی سنسور دور موتور
تست سنسور دور موتور یکی از مهم‌ترین مراحل در فرآیند عیب‌یابی خودرو است، زیرا بسیاری از مشکلاتی که در ظاهر به سیستم سوخت‌رسانی یا جرقه‌زنی مربوط می‌شوند، در واقع از عملکرد نادرست همین سنسور ناشی می‌شوند. خوشبختانه، می‌توان با چند روش ساده اما دقیق، از سلامت یا خرابی آن اطمینان حاصل کرد.
۱. تست با دستگاه دیاگ
ساده‌ترین و مطمئن‌ترین روش برای بررسی سنسور دور موتور، استفاده از دستگاه دیاگ است. با اتصال دیاگ به ECU، می‌توان وضعیت عملکرد سنسور را مشاهده کرد. در حالت روشن بودن موتور، مقدار دور موتور باید به‌صورت عددی در منوی پارامترها نمایش داده شود. اگر این عدد صفر باشد یا مقدار نوسان غیرمنطقی داشته باشد، یعنی سنسور سیگنال درستی ارسال نمی‌کند.
۲. تست با مولتی‌متر
در خودروهایی که به دیاگ دسترسی ندارید، می‌توان با مولتی‌متر نیز سلامت سنسور را بررسی کرد. در سنسورهای القایی، مقاومت سیم‌پیچ داخلی باید در محدوده خاصی (معمولاً بین ۵۰۰ تا ۱۲۰۰ اهم) باشد. برای این کار، مولتی‌متر را روی حالت اهم‌متر قرار دهید و دو پایه سنسور را اندازه‌گیری کنید. اگر عددی نمایش داده نشد یا مقدار بسیار کم بود، سیم‌پیچ داخلی قطع یا اتصال کوتاه دارد.
در مدل‌های هال افکت، می‌توان با قرار دادن سنسور روی منبع تغذیه ۱۲ ولت و عبور یک قطعه فلزی از جلوی آن، ولتاژ خروجی را بررسی کرد. تغییر ولتاژ بین ۰ تا ۵ ولت نشان‌دهنده عملکرد صحیح سنسور است.
۳. بررسی ظاهری و فیزیکی سنسور
قبل از هرگونه تست الکتریکی، باید ظاهر سنسور را نیز بررسی کرد. وجود روغن، گردوغبار، براده‌های فلزی یا ترک روی بدنه می‌تواند باعث بروز خطا شود. گاهی اوقات فقط با تمیز کردن سنسور، عملکرد آن به حالت عادی بازمی‌گردد.
۴. بررسی فیش و سیم‌کشی
خرابی یا سولفاته شدن سوکت سنسور نیز یکی از دلایل رایج بروز خطا در ارسال سیگنال است. در هنگام عیب‌یابی، باید از سالم بودن اتصالات و نبود قطعی در سیم‌ها مطمئن شد.
در نهایت، اگر سنسور از نظر ظاهری سالم بود اما هیچ سیگنالی ارسال نمی‌کرد، بهتر است آن را تعویض کنید، چون تعمیر آن معمولاً مقرون‌به‌صرفه نیست.
عمر مفید سنسور دور موتور
عمر مفید سنسور دور موتور به عوامل مختلفی بستگی دارد؛ از جمله کیفیت ساخت، شرایط کاری موتور، میزان حرارت محیط و نحوه نگهداری خودرو. به‌طور میانگین، این سنسور بین ۸۰ تا ۱۵۰ هزار کیلومتر عمر می‌کند. با این حال، در خودروهایی که بیشتر در ترافیک سنگین، مسیرهای پر گردوغبار یا دمای بالا فعالیت دارند، احتمال خرابی زودتر این قطعه وجود دارد.
سنسور دور موتور از قطعات الکترونیکی و مغناطیسی تشکیل شده است و مستقیماً در معرض حرارت و ارتعاشات موتور قرار دارد. به همین دلیل، پس از مدتی خاصیت مغناطیسی آن کاهش یافته یا سیم‌پیچ داخلی دچار فرسودگی می‌شود. در این حالت، سنسور ممکن است به‌صورت مقطعی سیگنال ارسال کند و باعث رفتار غیرقابل پیش‌بینی موتور شود.
در بعضی موارد، کثیفی یا نفوذ روغن به محل نصب سنسور نیز عمر مفید آن را کاهش می‌دهد. به همین دلیل، توصیه می‌شود در هر سرویس دورهای یا هنگام تعویض کلاچ و باز شدن گیربکس، وضعیت ظاهری و فاصله نصب سنسور نیز بررسی شود.
اگر خودرو پس از چند سال کارکرد دچار علائمی مانند نوسان دور موتور، استارت طولانی، یا روشن شدن چراغ چک شد، یکی از اولین مواردی که باید مورد بررسی قرار گیرد همین سنسور است.
راهکارهای رفع خطای سنسور دور موتور
وقتی سنسور دور موتور دچار خطا می‌شود، ممکن است خودرو به‌سختی روشن شود، چراغ چک موتور فعال گردد یا حتی موتور در حین حرکت خاموش کند. در چنین شرایطی، قبل از تعویض قطعه، بهتر است علت دقیق خطا شناسایی شود، زیرا در بسیاری از موارد مشکل تنها با تمیز کردن، بررسی اتصالات یا ریست ECU برطرف می‌شود. در ادامه، مهم‌ترین روش‌های رفع خطای سنسور دور موتور را مرور می‌کنیم.
۱. بررسی و تمیز کردن محل سنسور
در قدم اول باید سنسور را از محل خود خارج کرده و آن را به دقت تمیز کنید. استفاده از اسپری شست‌وشوی مخصوص سنسور یا اسپری انژکتورشوی بهترین گزینه است. نوک سنسور معمولاً براده‌های فلزی و ذرات روغن به خود می‌گیرد که باعث ارسال سیگنال نادرست به ECU می‌شود. پس از تمیز کردن، اجازه دهید کاملاً خشک شود و سپس آن را در جای خود نصب کنید.
۲. کنترل فاصله نصب سنسور تا فلایویل
در طراحی اکثر خودروها، فاصله بین نوک سنسور و دندانه‌های فلایویل بسیار دقیق تنظیم شده است. اگر این فاصله زیاد یا کم شود، سیگنال‌ها ناقص خواهند بود. هنگام نصب یا تعویض سنسور باید اطمینان حاصل کنید که فاصله آن با فلایویل طبق دستورالعمل سازنده باشد.
۳. بررسی سیم‌کشی و فیش اتصال
در بسیاری از موارد، خطای ثبت‌شده مربوط به سنسور نیست بلکه از اتصال بد، قطعی سیم‌ها یا سولفاته شدن فیش‌ها ناشی می‌شود. حتماً سوکت را باز کرده و تمیز کنید و در صورت مشاهده زنگ‌زدگی یا شل شدن پایه‌ها، نسبت به تعمیر یا تعویض فیش اقدام نمایید.
۴. ریست کردن ECU
پس از تمیز کردن یا تعویض سنسور، باید ECU را ریست کنید تا خطای ثبت‌شده پاک شود. این کار معمولاً با دستگاه دیاگ انجام می‌شود، اما در برخی خودروها می‌توان با قطع باتری به مدت چند دقیقه نیز آن را انجام داد.
۵. استفاده از سنسور باکیفیت
گاهی رفع خطا فقط با تعویض قطعه ممکن است. استفاده از سنسورهای غیر‌استاندارد یا بی‌کیفیت می‌تواند مشکلاتی مانند ارسال سیگنال ضعیف یا تأخیر در عملکرد را ایجاد کند. همیشه از قطعات اصل یا دارای ضمانت معتبر استفاده کنید.
۶. بررسی سایر قطعات مرتبط
در برخی موارد، خطای سنسور دور موتور ممکن است به‌دلیل اختلال در عملکرد سایر اجزا مانند سنسور اکسیژن، سنسور دریچه گاز یا سیستم جرقه‌زنی باشد. بنابراین اگر پس از رفع خطا همچنان مشکل باقی ماند، باید کل سیستم توسط متخصص بررسی شود.
با رعایت این مراحل، در بسیاری از مواقع نیازی به تعویض کامل سنسور نیست و می‌توان مشکل را با هزینه‌ای اندک برطرف کرد.
تعویض سنسور دور موتور
اگر پس از انجام تست‌ها و بررسی‌ها مشخص شود که سنسور دور موتور خراب شده است و با تمیزکاری یا رفع اتصالات مشکل برطرف نمی‌شود، تنها راه باقی‌مانده تعویض آن است. تعویض این قطعه چندان پیچیده نیست، اما به‌دلیل محل نصب آن (معمولاً در نزدیکی فلایویل یا پایین موتور)، نیاز به دقت و ابزار مناسب دارد.
مراحل تعویض سنسور دور موتور
-
قطع برق خودرو
پیش از هر کاری، باید برق خودرو را قطع کنید تا از وارد شدن آسیب به ECU یا سایر قطعات الکترونیکی جلوگیری شود. برای این منظور کافی است قطب منفی باتری را جدا کنید. -
دسترسی به محل نصب سنسور
در اغلب خودروها، سنسور در بخش پایین موتور، کنار گیربکس یا در نزدیکی فلایویل قرار دارد. بسته به نوع خودرو ممکن است لازم باشد برخی قطعات مانند فیلتر هوا یا شلنگ‌های اطراف موتور باز شوند تا دسترسی راحت‌تر شود. -
جدا کردن سوکت سنسور
سوکت اتصال سنسور را با دقت جدا کنید. اگر پایه‌های آن زنگ‌زده یا سولفاته شده‌اند، پیش از نصب سنسور جدید، سوکت را تمیز کنید. -
باز کردن پیچ نگهدارنده سنسور
معمولاً سنسور دور موتور با یک پیچ یا خار فلزی به بدنه موتور متصل شده است. پس از باز کردن پیچ، سنسور را به‌آرامی بیرون بکشید. در هنگام خارج کردن باید مراقب باشید که محل نشیمن و اطراف آن آسیب نبیند. -
نصب سنسور جدید
پیش از نصب، محل قرارگیری سنسور را با دستمال تمیز کنید تا گردوغبار یا براده فلزی باقی نمانده باشد. سپس سنسور جدید را در جای خود قرار داده و پیچ آن را ببندید. سوکت برق را نیز با دقت وصل کنید. -
بررسی نهایی و تست عملکرد
پس از نصب، باتری را مجدداً متصل کرده و موتور را روشن کنید. با دستگاه دیاگ بررسی کنید که خطای سنسور حذف شده باشد و مقدار دور موتور به‌درستی در ECU ثبت شود.
نکات مهم در زمان تعویض
-
همیشه از سنسور اصل و مخصوص مدل خودرو استفاده کنید.
-
هنگام نصب، فاصله بین نوک سنسور و فلایویل را طبق استاندارد تنظیم کنید.
-
اگر پس از تعویض همچنان چراغ چک روشن ماند، احتمالاً ECU نیاز به ریست دارد.
جمع‌بندی
سنسور دور موتور یکی از قطعات کلیدی سیستم کنترل موتور است که اطلاعات مربوط به سرعت چرخش میل‌لنگ را به ECU منتقل می‌کند. عملکرد درست آن برای روشن شدن خودرو، تنظیم دقیق پاشش سوخت، زمان جرقه‌زنی و کنترل آلایندگی ضروری است.
خرابی یا کثیفی این سنسور معمولاً با علائمی مثل نوسان دور موتور، ریپ زدن، روشن نشدن خودرو یا فعال شدن چراغ چک همراه است. در بسیاری از مواقع، تمیز کردن یا بررسی فیش‌ها می‌تواند مشکل را برطرف کند، اما در صورت آسیب جدی، باید سنسور تعویض شود.
در نهایت، بررسی دورهای سنسور و استفاده از قطعات باکیفیت، بهترین روش برای جلوگیری از خطاهای احتمالی و حفظ عملکرد پایدار موتور است.