ترمز یکی از مهم‌ترین اجزای موتورسیکلت است که مستقیماً بر ایمنی موتورسوار و کنترل موتورسیکلت تأثیر می‌گذارد. این سیستم با کاهش سرعت یا توقف کامل موتورسیکلت، نقش مهمی در جلوگیری از حوادث و حفظ ایمنی موتورسوار ایفا می‌کند. انواع مختلفی از سیستم‌های ترمز برای موتورسیکلت‌ها وجود دارد که هرکدام ویژگی‌ها و عملکرد خاصی دارند. آشنایی با این سیستم‌ها علاوه بر اینکه درک بهتری از سازوکار موتورسیکلت به شما می‌دهد، سبب می‌شود که موقع خرید موتورسیکلت بهتر بتوانید تصمیم بگیرید. به همین جهت در این مقاله قصد داریم انواع سیستم‌های ترمز در موتورسیکلت‌ها را بررسی کنیم. پس اگر می‌خواهید موتورسواری بهتری را تجربه کنید، با ما همراه باشید.
انواع ترمز موتورسیکلت
انواع سیستم‌های ترمز در موتورسیکلت‌ها را می‌توان به دو دسته کلی مکانیکی و هیدرولیکی تقسیم کرد. هرکدام از این ترمزها بسته به نوع طراحی، ویژگی‌ها و عملکرد خاصی دارند که در ادامه کامل توضیح خواهیم داد.
ترمزهای مکانیکی
در این نوع سیستم، نیروی واردشده از اهرم ترمز به‌صورت مکانیکی و از طریق یک کابل فولادی یا یک میله انتقال پیدا می‌کند. عملکرد این سیستم بر پایه اصطکاک مستقیم میان قطعات است. این ترمزها بهدلیل ساختار ساده و هزینه تولید پایین، اغلب در موتورسیکلت‌های ارزان‌قیمت و قدیمی‌تر استفاده می‌شوند. با توجه به اینکه کارایی این ترمزها به‌شدت تحت تأثیر نیرویی است که موتورسوار وارد می‌کند، این احتمال وجود دارد که در شرایط سخت، مانند آب‌وهوای بارانی یا در مسافت‌های طولانی، عملکرد مطلوبی نداشته باشند.
مزایای ترمزهای مکانیکی
- ساختار و قطعات ساده
- هزینه تولید و نگهداری پایین
- نصب آسان
معایب ترمزهای مکانیکی
- قدرت توقف کم
- کاهش کارایی در شرایط نامساعد
- کاهش کارایی در اثر اصطکاک کابل‌ها
ترمزهای هیدرولیکی
در این سیستم‌های پیشرفته از مایعی به نام روغن هیدرولیک برای انتقال نیرو استفاده می‌شود. با فشار دادن اهرم ترمز، در مایع هیدرولیک فشار ایجاد می‌شود. سپس این فشار به‌صورت یکنواخت به لنت‌ها منتقل خواهد شد. این سیستم عملکرد بهتری دارد و سریع‌تر باعث توقف یا کاهش سرعت موتورسیکلت می‌شود.
مزایای ترمزهای هیدرولیکی
- قدرت توقف بالا
- عملکرد دقیق
- پایداری در شرایط مختلف
معایب ترمزهای هیدرولیکی
- هزینه تولید و نگهداری بیشتر
- تعمیرات تخصصی
حال اگر بخواهیم دسته‌بندی جزئی‌تر از انواع ترمز در موتورسیکلت‌ها داشته باشیم، می‌توانیم آنها را در قالب ۴ دسته رایج زیر بررسی کنیم:
ترمز کاسه‌ای موتورسیکلت
ترمز کاسه‌ای یکی از قدیمی‌ترین انواع سیستم‌های ترمز در موتورسیکلت‌ها است که همچنان در برخی مدل‌های موتورسیکلت‌های ارزان‌قیمت و کم‌حجم مورد استفاده قرار می‌گیرد. بخش اصلی این سیستم را یک کاسه فلزی تشکیل می‌دهد که لنت‌های ترمز در داخل آن قرار گرفته‌اند. با فشردن اهرم ترمز، یک میله به کاسه فشار می‌آورد و باعث افزایش فاصله بین لنت‌ها و برخورد آنها با دیواره داخلی کاسه می‌شود. این برخورد باعث ایجاد اصطکاک شده و در نتیجه سرعت موتور کاهش‌یافته و موتور متوقف می‌شود.
مزایای ترمز کاسه‌ای موتورسیکلت
- ساختار ساده و هزینه کم: یکی از بزرگ‌ترین مزایای ترمزهای کاسه‌ای، ساده بودن ساختار و عملکرد آن است که هزینه‌های تعمیر و نگهداری را به‌طور چشمگیری کاهش می‌دهد. این ویژگی باعث می‌شود که ترمز کاسه‌ای برای موتورهای ارزان‌قیمت و موتورهای شهری با حجم کوچک مناسب باشد.
- نگهداری آسان: بهدلیل ساختار ساده، تعمیرات و نگهداری ترمزهای کاسه‌ای نیز نسبت به ترمزهای دیگر بسیار راحت‌تر است.
- قیمت کم: بهدلیل هزینه پایین تولید و تعمیرات، ترمز کاسه‌ای گزینه مناسبی برای موتورسیکلت‌های اقتصادی و کم‌حجم به‌حساب می‌آید.
معایب ترمز کاسه‌ای موتورسیکلت
- قدرت توقف کمتر: مهم‌ترین عیب ترمز کاسه‌ای نسبت به ترمزهای دیسکی، نیروی توقف کمتر است. این سیستم در شرایط خاص قادر به توقف سریع وسیله نقلیه نیست.
- گرم شدن بیش‌ازحد: این ترمزها به دلیل نحوه عملکردی که دارند، در مسافت‌های طولانی ممکن است داغ شوند. در این حالت کارایی و قدرت ترمزگیری آنها کاهش می‌یابد.
- حساسیت به گرد و غبار: ترمزهای کاسه‌ای در اثر گردوغبار و آلودگی دچار افت عملکرد می‌شوند و به همین دلیل به نگهداری بیشتری نیاز دارند.
ترمز دیسکی موتورسیکلت
ترمز دیسکی یکی از رایج‌ترین سیستم‌های ترمز در موتورسیکلت‌ها است که به دلیل قدرت توقف بالا و عملکرد پایدار در شرایط مختلف، در بسیاری از موتورسیکلت‌های امروزی از آن استفاده می‌شود. این سیستم از یک دیسک فلزی که به چرخ متصل است و یک کالیپر که دارای ترمز پد است، تشکیل می‌شود. با فشار دادن اهرم ترمز، فشار به روغن منتقل می‌شود و سپس روغن موجب فشرده شدن لنت‌ها به دیسک خواهد شد. در اثر اصطکاکی که بین لنت‌ها و دیسک به وجود می‌آید، سرعت موتور کاهش می‌یابد.
مزایای ترمز دیسکی موتورسیکلت
- قدرت توقف بالا: ترمز دیسکی قدرت توقف بسیار بالاتری نسبت به ترمزهای کاسه‌ای دارد، به‌ویژه در سرعت‌های بالا.
- پایداری در شرایط مختلف: یکی از ویژگی‌های مهم ترمزهای دیسکی، عملکرد عالی آنها در آب‌وهوای بارانی یا سطوح لغزنده است. علاوه بر این در مسافت‌های طولانی یا آب‌وهوای گرم، کمتر دچار مشکلاتی مانند داغ شدن یا کاهش کارایی می‌شود.
- طراحی جذاب: ترمزهای دیسکی به دلیل طراحی و ظاهر زیبا، محبوبیت زیادی دارند و اغلب در موتورسیکلت‌های اسپرت و مدرن استفاده می‌شوند.
معایب ترمز دیسکی موتورسیکلت
- فرسایش سریع‌تر لنت‌ها: ترمزهای دیسکی نیاز به نگهداری بیشتر دارند، زیرا لنت‌های ترمز سریع‌تر فرسوده می‌شوند و نیاز به تعویض دارند. به همین دلیل هزینه‌های نگهداری و تعمیر افزایش می‌یابد.
- هزینه‌های تعمیرات بالا: تعمیرات و نگهداری ترمز دیسکی معمولاً هزینه بیشتری نسبت به ترمزهای کاسه‌ای دارند. دلیل هم پیچیدگی بیشتر اجزای سیستم و نیاز به تعویض مکرر لنت‌ها است.
- قفل شدن در سیستم‌های بدون ABS: یکی از بزرگ‌ترین معایب ترمزهای دیسکی، به‌ویژه در سیستم‌های بدون ABS، احتمال قفل شدن آنها هنگام ترمز گرفتن ناگهانی است که این می‌تواند باعث از دست دادن کنترل موتور و افزایش تصادفات شود.
ترمز ABS در موتورسیکلت
سیستم ترمز ABS (خلاصه‌شده عبارت: Anti-lock Braking System) یکی از پیشرفته‌ترین تکنولوژی‌ها در سیستم‌های ترمز است که ایمنی موتورسوار را به‌طور چشمگیری افزایش می‌دهد. این سیستم در هنگام ترمز گرفتن ناگهانی، از قفل شدن چرخ‌ها جلوگیری کرده و به حفظ کنترل موتور کمک می‌کند. سیستم ABS با استفاده از یک واحد کنترل الکترونیکی (ECU) و سنسورهایی که سرعت چرخ‌ها را مرتب کنترل می‌کنند، فشار ترمز را به‌صورت خودکار تنظیم می‌کند. وقتی این سیستم تشخیص دهد که احتمال قفل شدن چرخ‌ها وجود دارد، فشار ترمز را کاهش و بعد افزایش می‌دهد تا از لغزش چرخ‌ها جلوگیری و به حفظ کنترل موتورسیکلت کمک کند.
مزایای ترمز ABS موتورسیکلت
- افزایش ایمنی: مهم‌ترین مزیت ABS جلوگیری از قفل شدن چرخ‌ها هنگام ترمز گرفتن ناگهانی است که از سر خوردن موتورسیکلت در این شرایط جلوگیری می‌کند.
- عملکرد بهتر در شرایط جوی نامطلوب: هنگام بارش باران و برف یا وقتی سطح جاده لغزنده است، ترمز ABS عملکرد بهتری نسبت به ترمزهای قبلی دارد؛ چون از سر خوردن چرخ‌ها جلوگیری می‌کند و خط ترمز را کاهش می‌دهد.
- کنترل بهتر موتور: این سیستم به موتورسوار کمک می‌کند بدون اینکه کنترل وسیله نقلیه را از دست بدهد، سرعت را کم یا کامل توقف کند.
- کاهش خطر تصادف: ازآنجاکه سیستم ABS از قفل شدن چرخ‌ها جلوگیری می‌کند، احتمال بروز حادثه به‌طور قابل‌توجهی کم می‌شود.
معایب ترمز ABS موتورسیکلت
- هزینه بالاتر: موتورسیکلت‌هایی که به سیستم ABS مجهز هستند معمولاً قیمت بالاتری دارند.
- هزینه‌های تعمیرات و نگهداری: سیستم ABS بهدلیل پیچیدگی‌های فنی، نیاز به تعمیرات تخصصی دارد که می‌تواند هزینه‌های نگهداری را افزایش دهد.
ترمز CBS در موتورسیکلت
سیستم ترمز CBS (خلاصه‌شده عبارت: Combi-Brake System) یکی از فناوری‌های حوزه ایمنی است که نیروی ترمز را به‌طور هم‌زمان بین چرخ جلو و عقب توزیع می‌کند. در سیستم CBS، با فشار دادن یکی از اهرم‌های ترمز (معمولاً ترمز عقب)، نیروی ترمز به هر دو چرخ منتقل می‌شود. در واقع هدف از طراحی این سیستم، توزیع متوازن نیروی ترمز است که خطر قفل شدن چرخ‌ها را کاهش می‌دهد و موجب حفظ کنترل موتورسیکلت می‌شود.
مزایای ترمز CBS موتورسیکلت
- ایمنی بیشتر: توزیع یکنواخت نیروی ترمز بین چرخ‌ها، تعادل موتور را در هنگام ترمز گرفتن حفظ و از سر خوردن یا واژگونی جلوگیری می‌کند.
- طراحی ساده‌تر نسبت به ABS: سیستم CBS معمولاً طراحی ساده‌تری نسبت به ABS دارد و به همین خاطر هزینه تعمیرات و نگهداری آن نیز کمتر است.
- ترمزگیری نرم‌تر: توزیع متوازن نیرو باعث می‌شود که ترمز گرفتن یکنواخت‌تر و نرم‌تر صورت بگیرد که این موضوع به‌طور خاص برای موتورسواری در شهر اهمیت دارد.
معایب ترمز CBS موتورسیکلت
- قدرت توقف کمتر نسبت به ABS: این ترمز در شرایط اضطراری یا وقتی سرعت بالا است، عملکرد قابل‌توجهی مثل ترمز ABS ندارد و به همین دلیل خط ترمز آن بیشتر خواهد بود.
- نیاز به تعویض قطعات: اگرچه تعمیر CBS نسبت به ABS ارزان‌تر است، اما برخی قطعات آن را باید به‌طور منظم تعویض کرد.
مقایسه انواع ترمز موتورسیکلت‌ها
| ویژگی‌ها | ترمز ABS | ترمز CBS | ترمز دیسکی | ترمز کاسه‌ای |
| قدرت توقف | بسیار بالا | متوسط | بالا | کم |
| نیاز به تعمیر و نگهداری | بالا | متوسط | متوسط | کم |
| حفظ تعادل | بسیار خوب | خوب | متوسط | ضعیف |
| عملکرد در شرایط اضطراری | عالی | متوسط | متوسط | ضعیف |
| احتمال قفل شدن چرخ‌ها | صفر | کم | بالا (در مدل‌های بدون ABS) | بالا |
| مناسب برای | موتورسیکلت‌های حرفه‌ای | موتورسیکلت‌های شهری | موتورسیکلت‌های مدرن و اسپرت | موتورسیکلت‌های اقتصادی و کوچک |
نکات مهم در نگهداری و سرویس ترمز موتورسیکلت
ازآنجاکه نگهداری و سرویس دوره‌ای ترمز موتورسیکلت نقش مهمی در افزایش ایمنی موتورسوار، حفظ عملکرد ترمز و افزایش طول عمر آن دارد، لازم است به چند نکته مهم در این راستا توجه کنید:
۱. بررسی و تعویض لنت‌های ترمز
لنت‌های ترمز را باید به‌طور منظم بررسی کنید در صورت کاهش ضخامت لنت‌ها یا شنیدن صداهای غیرعادی هنگام ترمز گرفتن، برای تعویض آنها اقدام کنید. بااین‌حال، توصیه می‌شود لنت‌های ترمز را حداکثر هر ۵۰,۰۰۰ کیلومتر یک‌بار تعویض کنید.
۲. بررسی وضعیت تایرها
باد تایرها را هم به‌طور دوره‌ای بررسی و در صورت لزوم تنظیم کنید. تنظیم نبودن باد تایرها، عملکرد سیستم ترمز را مختل می‌کند. علاوه بر این لازم است که تایرهای فرسوده و بدون آج را به‌موقع تعویض کنید تا لاستیک‌ها همیشه چسبندگی مناسبی با سطح جاده داشته باشند.
۳. توجه به علائم هشداردهنده
افزایش خط ترمز، سفت یا شل شدن ترمز و لرزش دسته ترمز هنگام ترمز گرفتن، نشان‌دهنده یک نقص فنی جدی است که نیاز به تعمیر فوری دارد.
سخن آخر
در این مقاله انواع مختلف سیستم‌های ترمز موتورسیکلت را مورد بررسی قرار دادیم. ترمز موتورسیکلت‌ها را می‌توان به دو دسته کلی مکانیکی و هیدرولیکی تقسیم کرد که هرکدام ویژگی‌ها و مزایای خاص خود را دارند. ترمزهای مکانیکی ساده و مقرون‌به‌صرفه هستند، اما قدرت توقف کمتری دارند. در مقابل، ترمزهای هیدرولیکی عملکرد بهتری دارند و در شرایط مختلف پایداری بیشتری از خود نشان می‌دهند. سیستم‌های پیشرفته‌تر مانند ABS و CBS نیز ایمنی بیشتری را برای موتورسوار تأمین می‌کنند. در نهایت می‌توان این‌گونه گفت که نگهداری و سرویس دوره‌ای سیستم ترمز برای حفظ عملکرد و ایمنی موتورسوار، امری بسیار ضروری است.