در خودروهای مدرن، سنسورهای متعددی برای بهینه‌سازی عملکرد موتور و عملکرد کلی خودرو وجود دارد. یکی از مهم‌ترین این سنسورها، سنسور اکسیژن است که نقشی کلیدی در تنظیم نسبت سوخت و هوا و حفظ عملکرد مناسب موتور دارد. این قطعه کوچک ولی مهم، با بررسی گازهای خروجی، عملکرد موتور را کنترل می‌کند و موجب کاهش مصرف سوخت و بهبود راندمان موتور می‌شود. از آنجا که خرابی این سنسور باعث بروز مشکلات متعددی در عملکرد خودرو می‌شود، در این مطلب قصد داریم این قطعه را بیشتر بشناسیم و با علائم و دلایل خرابی آن آشنا شویم. با ما همراه باشید.
سنسور اکسیژن چیست؟
این قطعه کوچک که در سیستم اگزوز نصب می‌شود، به کمک دو سری سوکت و چند سیم، اطلاعاتی درباره ترکیب گازهای خروجی از موتور جمع‌آوری می‌کند. سپس سنسور اکسیژن این اطلاعات را به کامپیوتر مرکزی خودرو یا ECU ارسال می‌کند. در واقع سنسور اکسیژن با این کار عملکرد موتور خودرو را بهینه می‌کند و از این رو نقش مهمی در عملکرد صحیح خودرو دارد.
سنسور اکسیژن چه کاربردهایی دارد؟
سنسور اکسیژن نسبت اکسیژن به سوخت را اندازه‌گیری و کنترل می‌کند تا آلایندگی خودرو را کاهش دهد. در واقع این سنسور با بررسی میزان اکسیژن موجود در مخلوط هوا و سوخت پیش از احتراق و همچنین میزان اکسیژن خروجی از اگزوز پس از احتراق، اطلاعات مهمی را به واحد کنترل الکترونیکی (ECU) خودرو ارسال می‌کند. ECU با تحلیل این داده‌ها، میزان پاشش سوخت و باز شدن دریچه گاز را تنظیم می‌کند تا ترکیب سوخت و هوا بهینه شود.
دمای هوا، موقعیت دریچه گاز، فشار بارومتریک و دمای مایع خنک‌کننده موتور، عوامل تأثیرگذار بر نسبت اکسیژن به سوخت هستند. اگر سنسور اکسیژن نشان دهد که در فرآیند احتراق میزان اکسیژن مصرفی بیشتر از اکسیژن خروجی است، ECU با کوتاه کردن پالس‌های انژکتور، تزریق سوخت را کاهش می‌دهد. در خودروهای کاربراتوری، این فرآیند به‌آرامی اتفاق می‌افتد، اما در خودروهای انژکتوری، تغییرات به‌سرعت اعمال می‌شود و درنتیجه موتور به بهینه‌ترین حالت ممکن می‌رسد.
علائم خرابی سنسور اکسیژن
خرابی سنسور اکسیژن مشکلات متعددی ایجاد می‌کند؛ به همین خاطر شناخت علائم آن می‌تواند از بروز مشکلات جدی‌تر جلوگیری کند. برخی از رایج‌ترین علائم خرابی سنسور اکسیژن عبارت‌اند از:
- روشن شدن چراغ چک خودرو: روشن شدن این چراغ نشان‌دهنده وجود مشکل در یکی از قطعات اصلی خودرو است که یکی از آن‌ها می‌تواند خرابی سنسور اکسیژن باشد. با توجه به اینکه این چراغ به دلایل دیگری ازجمله وجود مشکلات کاتالیزور هم روشن می‌شود، برای تشخیص دقیق علت روشن شدن چراغ چک، باید از دستگاه دیاگ استفاده کنید.
- افزایش مصرف سوخت: یکی دیگر از علائم رایج خرابی سنسور اکسیژن است. زمانی که این سنسور به‌درستی کار نکند، ECU اطلاعات نادرستی از ترکیب سوخت و هوا دریافت می‌کند و میزان تزریق سوخت افزایش می‌یابد که به‌طور مستقیم بر مصرف بنزین تأثیر می‌گذارد.
- خروج دود غلیظ و بدبو از اگزوز: از دیگر علائم خرابی سنسور اکسیژن است. این مشکل به‌دلیل تزریق بیش‌ازحد سوخت و احتراق ناقص در موتور رخ می‌دهد. درنتیجه دود خروجی از اگزوز بوی گوگرد یا بنزین خام می‌دهد.
- مشکل در بالارفتن از سربالایی‌ها: درنتیجهٔ خرابی سنسور اکسیژن، موتور در گاز خوردن دچار مشکل می‌شود. این نشانه به‌طور خاص هنگام عبور از سربالایی‌ها خود رانشان می‌دهد.
- ریپ زدن: وقتی سنسور اکسیژن خراب باشد، ترکیب سوخت و هوا به‌درستی تنظیم نمی‌شود و درنتیجه خودرو در شرایطی مثل عبور از سربالایی‌ها با مشکل ریپ زدن مواجه می‌شود.
دلایل خرابی سنسور اکسیژن
سنسور اکسیژن خودرو به دلایل مختلفی ممکن است خراب شود؛ مثلا:
۱. افزایش بیش‌ازحدِ دمای گازهای خروجی
سنسور اکسیژن در معرض دمای بالای گازهای خروجی قرار دارد و همان‌طور که می‌دانید، ظرفیت تحمل دما در قطعات الکترونیکی محدود است؛ بنابراین اگر دمای این گازها از محدوده خاصی بالاتر رود، سنسور اکسیژن آسیب می‌بیند و عملکرد آن هم دچار اختلال می‌شود. عوامل مختلفی همچون احتراق ناقص یا مشکل در سیستم خنک‌کننده موتور، باعث افزایش دمای گازهای خروجی می‌شود.
۲. تجمع رسوب و آلاینده‌ها روی سنسور
بی‌کیفیت بودن بنزین و استفاده از سوخت‌های با اکتان پایین، باعث تجمع کربن و رسوبات دیگر روی سنسور می‌شود. درنتیجه عملکرد سنسور در اندازه‌گیری دقیق نسبت اکسیژن به سوخت دچار اختلال می‌شود. نشتی روغن یا مایعات دیگر، تجمع آلاینده‌ها را بیشتر و خرابی سنسور را تسریع می‌کند.
۳. خرابی واشر منیفولد اگزوز
وظیفه واشر منیفولد اگزوز، هدایت گازهای آلاینده از موتور به اگزوز است. اگر این واشر خراب شود، سنسور اکسیژن در معرض حجم بالایی از گازهای آلاینده قرار می‌گیرد. تماس مستقیم سنسور با گازهای داغ باعث خرابی و اختلال در عملکرد آن می‌شود.
۵. معیوب بودن شمع‌ها
خراب بودن شمع‌ها یکی از دلایلی است که سبب احتراق ناقص در موتور می‌شود. احتراق ناقص خود منجر به تولید دود و آلاینده‌های زیاد می‌شود. همان‌طور که قبلاً اشاره کردیم، دود و آلاینده‌ها ممکن است باعث خرابی زودهنگام سنسور اکسیژن شود.
۶. ضربه‌های فیزیکی
سنسور اکسیژن به‌دلیل اینکه یک قطعه الکترونیکی است، نسبت به ضربه‌های فیزیکی مقاومت آن‌چنان بالایی ندارد؛ بنابراین اگر بر اثر تصادف ضربه ببیند، احتمال خراب شدن آن وجود خواهد داشت.
زمان تعویض سنسور اکسیژن
زمان تعویض سنسور اکسیژن خودرو به عوامل مختلفی بستگی دارد. هر زمان نشانه‌هایی از قبیل روشن شدن چراغ چک موتور، افزایش مصرف سوخت و کاهش قدرت موتور را مشاهده کردید، باید سنسور اکسیژن را بررسی و در صورت نیاز آن را تعویض کنید. بااین‌حال این قطعه هم مثل هر قطعه دیگری عمر مفیدی دارد که پس از آن باید به‌منظور حفظ عملکرد بهینه خودرو، آن را تعویض کنید.
عمر مفید سنسور اکسیژن
برای اینکه سنسور اکسیژن عملکرد درستی داشته باشد، بهتر است آن را در خودروهای جدید هر ۱۰۰ تا ۱۶۰ هزار کیلومتر عوض کنید. در مورد خودروهای قدیمی باید سنسور اکسیژن را هر ۴۰ تا ۸۰ هزار کیلومتر تعویض کنید. بر این اساس، عمر مفید یک سنسور اکسیژن نهایتاً ۱۶۰ هزار کیلومتر است.
آیا سنسور اکسیژن قابل تعمیر هست؟
سنسور اکسیژن خودرو اساساً تعمیرشدنی نیست. ازآنجاکه این قطعه حساس از اجزای الکترونیکی و مکانیکی ساخته شده، در اغلب موارد وقتی خراب می‌شود، باید آن را تعویض کنید. البته شاید بتوان آن را تمیز کرد ولی باید توجه داشته باشید که این کار مشکل را به‌صورت دائم حل نمی‌کند و نهایتاً مجبور خواهید شد که سنسور اکسیژن را عوض کنید.
در نهایت نکته‌ای که باید بدانید این است که تعویض سنسور اکسیژن کار یک تعمیرکار متخصص است و بهتر است خودتان برای تعویض آن اقدام نکنید.
کلام آخر
سنسور اکسیژن قطعه مهمی در خودروهاست که با تنظیم نسبت سوخت و هوا به کاهش تولید آلاینده‌ها و بهبود عملکرد موتور کمک می‌کند. به همین دلیل، خرابی این سنسور منجر به افزایش مصرف سوخت، کاهش قدرت موتور و خروج دود غلیظ از اگزوز می‌شود. اگرچه در برخی موارد تمیز کردن سنسور ممکن است مشکل را موقتی حل کند، اما این قطعه الکترونیکی به‌طور کلی قابل‌تعمیر نیست و در صورت خراب شدن باید تعویض شود. توصیه می‌شود برای حفظ کارایی خودرو، سنسور اکسیژن را حداکثر پس از هر ۱۰۰ تا ۱۶۰ هزار کیلومتر عوض کنید.