هر یک اجزای خودرو بعد از مدتی کارکردن به‌دلیل فرسودگی ناشی از گذشت زمان یا خرابی، باید تعویض شوند. یکی از این اجزای بسیار مهم شمع خودرو است. اگر شمع درست کار نکند، سایر اجزای خودرو را با مشکل مواجه خواهد کرد. در این مقاله درباره زمان تعویض شمع خودرو و نشانه‌هایی که هشدار می‌دهند شمع نیاز به تعویض دارد صحبت خواهیم کرد. در انتها به شما آموزش خواهیم داد که چطور خودتان می‌توانید شمع را تعویض کنید.
شمع خودرو و کاربرد آن
در ابتدا مختصری درباره شمع خودرو و کاربرد آن توضیح می‌دهیم. شمع قطعه‌ای است که در سرسیلندر خودرو قرار گرفته است و دو الکترود جدا از هم دارد که شکافی کوچک بین آنهاست. شمع خودرو جریان الکتریکی را از سیستم احتراق به محفظه احتراق موتور می‌رساند. این جرقه الکتریکی باعث انفجار مخلوط فشرده سوخت – هوا می‌شود و موتور را روشن می‌کند. اگر همه چیز درست باشد، با به حرکت‌درآمدن پیستون‌های موتور ماشین روشن می‌شود، قدرت خود را حفظ می‌کند و مخلوط فشرده سوخت – هوا به‌نرمی می‌سوزد.
شمع‌ها گرما و فشار شدیدی را که در سیلندرها جریان دارد تحمل می‌کنند و به‌جز تأمین جرقه لازم برای احتراق، وظیفه دیگری هم دارند و آن، ازبین‌بردن رسوبات حاصل از موادافزودنیِ سوخت یا سایر آلاینده‌ها است.
چرا شمع نیاز به تعویض دارد؟
واضح است که بدون جرقه حاصل از شمع، ماشین روشن نمی‌شود. ازآنجاکه سالم‌بودن شمع مستقیما با عملکرد موتور در ارتباط است، شمع‌های ضعیف یا مشکل‌دار هم در هنگام استارت‌زدن و هم هنگام شتاب‌گرفتن، باعث احتراق ناقص یا میس‌فایر می‌شود. در این حالت ماشین نمی‌تواند بیشینه قدرتش را حفظ کند و سوخت زیادی هدر می‌رود.
البته این طور نیست که فقط زمانی که شمع‌ها خراب یا معیوب هستند باید آنها را تعویض کنید. شمع‌هایی که مدتی طولانی از عمر آنها می‌گذرد هم باید عوض شوند. روی شمع‌های کهنه به‌دلیل تعامل مداوم با مخلوط سوخت – هوا، رسوبات جمع می‌شود. این می‌تواند به احتراق زودهنگام یا پیش از موعد سوخت منجر شود. این کار باعث می‌شود انرژی ماشین با روندی نامنظم و نامطمئن تأمین شود.
از سوی دیگر با افزایش سن شمع، شکاف آن منبسط می‌شود. وقتی شمع جرقه می‌زند، جریان الکتریکی باید از شکاف عبور کند تا سطح احتراق مناسب را درست به‌موقع فراهم کند. شکاف شمع به‌مرور زمان در نتیجه حرارت شدید، کثیفی، ساییدگی و فرسودگی، بزرگ‌تر می‌شود. هرچه این فاصله بیشتر شود، احتراق نامنظم‌تر و بی‌اثرتر می‌شود.
حتما بخوانید: نحوه تشخیص دستکاری کیلومتر ماشین
زمان تعویض شمع خودرو
خوشبختانه شمع جزو آن قطعاتی نیست که مجبور باشید تندتند تعویضش کنید. ممکن است سال‌ها طول بکشد تا نیاز ضروری به تعویض شمع باشد.
بیشتر خودروسازان پیشنهاد می‌کنند که شمع‌های جدید تقریبا بعد از هر ۵۰٬۰۰۰ کیلومتر رانندگی تعویض شوند.
بااین‌حال، طول عمر شمع به نوع شمع و شرایط دیگر هم بستگی دارد. به‌عنوان مثال شمع‌های مسی کوتاه‌ترین طول عمر را دارند، درحالی‌که شمع‌های ساخته‌شده از مواد پیشرفته‌تر و بادوام‌تر می‌توانند چهاربرابر بیشتر از شمع مسی عمر کنند.
نشانه‌هایی که می‌گویند وقت تعویض شمع است
همیشه بهتر است به‌موقع شمع را تعویض کنید تا کار به نشانه‌های هشداردهنده نرسد. بااین‌حال اگر فراموش کردید یا شمع زودتر از آنچه باید نیاز به تعویض پیدا کرده است، می‌توانید با توجه به نشانه‌هایی که بروز می‌دهد این موضوع را دریابید. نشانه‌های خرابی شمع عبارت‌اند از:
۱. ماشین به‌سختی روشن می‌شود
معمولا اولین چیزی که وقتی ماشین استارت نمی‌خورد و روشن نمی‌شود شک ما را برمی‌انگیزد باتری خودرو است. اما اگر اطمینان دارید باتری مشکلی ندارد، به شمع شک کنید. دلیل آن ساده است، وقتی شمع فرسوده است یا مسدود شده است، جرقه کافی برای روشن‌شدن ماشین وجود ندارد. بنابراین موتور اتومبیل باید سخت‌تر کار کند تا روشن شود.
۲. احتراق ناقص یا میس‌فایر صورت گرفته است
معمولا دلایل زیادی وجود دارند که باعث احتراق ناقص یا بدسوزی می‌شوند، برای مثال اگر از سوخت با کیفیت پایین استفاده کنید یا کلاهک توزیع‌کننده کویل احتراق مشکل داشته باشد. بااین‌حال یکی از دلایل آن شمع فرسوده است. در این حالت، دور موتور به‌شکل نوسانی کاهش پیدا می‌کند و دوباره بالا می‌رود. حتی ممکن است صدایی از آن به گوشتان برسد که در دور موتور بالا بیشتر می‌شود و در دور موتور پایین کم می‌شود.
هنگامی که خودرو احتراق ناقص دارد، سوخت خام را به اگزوز می‌فرستد که به مبدل کاتالیست آسیب می‌رساند. بنابراین بهتر است شمع را تعویض کنید تا خسارت‌های بیشتری به بار نیاید.
حتما بخوانید: ۱۱ دلیل روشن شدن چراغ چک خودرو که باید بررسی شود
۳. مصرف سوخت بالا می‌رود
شمع فرسوده یا خراب باعث می‌شود موتور بیشتر از حد توان خودش کار کند. دلیلش این است که شمع نمی‌تواند سوخت را به‌شکل مؤثر در محفظه احتراق بسوزاند. بنابراین سوخت بیشتری هدر می‌رود. به این ترتیب، یکی دیگر از نشانه‌های خرابی شمع این است که بی‌دلیل مصرف بنزین‌تان زیاد شده است.
۴. موتور در هنگام در جا کار کردن صدای بلندی دارد
اگر هنگامی که ماشین در جا کار می‌کند، صدای کوبش، تق‌تق یا تلق‌تلق می‌شنوید، قطعا وقت آن است که شمع‌ها را بررسی کنید.
۵. اتومبیل به‌سختی گاز می‌خورد یا شتاب می‌گیرد
اگر شمع فرسوده یا خراب باشد، به‌درستی نمی‌تواند جرقه لازم را برای اشتعال مخلوط سوخت – هوا در محفظه احتراق فراهم کند. نشانه آن این است که وقتی گاز می‌دهید، ماشین برای شتاب‌گرفتن به‌سختی تلاش می‌کند.
۶. صدای موتور بلندتر از حد معمول است
فرقی نمی‌کند ماشین‌تان چهار، شش یا هشت سیلندر باشد، اگر یکی از شمع‌ها معیوب باشند، صدای موتور این مشکل را به شما اعلام خواهد کرد. کاهش کارایی یک سیلندر روی سایرین هم تأثیر می‌گذارد و باعث می‌شود صداهای عجیبی مانند تلق‌تلق ایجاد کند.
۷. چراغ چک موتور روشن می‌شود
چراغ چک با هر مشکلی که در ماشین ایجاد می‌شود روشن شده و کدی را اعلام می‌کند که باید معنای آن را پیدا کنید. شمع هم اگر به‌درستی کار نکند، چراغ چک روشن خواهد شد. در این صورت بهتر است ماشین را به مکانیک نشان بدهید تا مشکل را پیدا کند، یا اینکه نشانه‌های دیگر را بررسی کنید ببینید مشکل از شمع هست یا نه.
آیا شمع باید سرویس شود؟
بله. شمع‌ها بعد از مدتی با تجمع رسوبات و آلودگی‌ها کثیف یا مسدود می‌شوند. تمیزکردن به‌موقع آنها بهترین راه برای طولانی‌تر کردن عمر شمع و کارکرد درست آن است.
نحوه تعویض شمع خودرو مرحله به مرحله
اگر تاحدودی از تعمیرات سردرمی‌آورید و دوست دارید خودتان شمع را تعویض کنید، با دنبال‌کردن مراحل زیر این کار را انجام دهید. اگر در این کار هیچ سررشته‌ای ندارید، وقت‌تان را تلف نکنید و آن را به یک تعمیرگاه ببرید.
مراحل زیر را به ترتیب دنبال کنید:
۱. قبل از هر چیز ایمنی را رعایت کنید
ماشین را روی یک سطح صاف و خشک پارک کنید و اطمینان حاصل کنید که موتور کاملا خنک است.
محفظه موتور باید از قبل تمیز شود وگرنه زمان تعویض شمع، ممکن است آت‌وآشغال‌های درون محفظه موتور وارد سیلندرها شوند و بعدها به آنها آسیب وارد کنند.
اگر لازم است باتری را جدا کنید، با احتیاط این کار را انجام بدهید. مراقب باشید در پایانه‌های مثبت و منفی باتری اتصال کوتاه ایجاد نشود چون خطرناک است. اگر وارد نیستید کار را به مکانیک بسپارید.
۲. وایر شمع را بردارید
انتهای وایر لاستیکی شمع و پایانه فلزی تا حدودی به‌سختی از شمع جدا می‌شوند. باید مراقب باشید که روکش لاستیکی آسیب نبیند یا پایانه وایر (سیم) از انتهای وایر شمع پاره نشود. اگر متوجه شدید که روکش سیم به شمع گیر کرده است، از انبردست استفاده کنید. احتمالا مجبور باشید روکش را به جلو و عقب بپیچانید تا از شمع جدا شود. مراقب باشید ترمینال فلزی متصل به شمع درون روکش باید همزمان با آن برداشته شود تا آسیب نبیند. اگر به هر دلیلی به آنها آسیب رسید، آنها را به همان شکل نصب نکنید زیرا بعدها باعث احتراق ناقص و آسیب احتمالی به سایر اجزای سیستم احتراق خواهد شد. همچنین اگر مدت ۵ تا ۷ سال از عمر وایرها می‌گذرد حتی اگر سالم هستند، آنها را هم تعویض کنید زیرا به‌زودی آنها هم نیاز به تعویض پیدا خواهند کرد.
۳. کویل شمع را بردارید
کویل یا سیم‌پیچ مستقیما به انتهای شمع متصل شده است و یک روکش لاستیکی عایق دارد. ابتدا کانکتور (متصل‌کننده) برق را از کویل احتراق جدا کنید. زبانه قفل را فشار دهید تا کانکتور آزاد شود. احتمالا لازم است از یک پیچ‌گوشتی کوچک استفاده کنید. سپس پیچ نگهدارنده را بردارید و سیم‌پیچ را با دقت یک چهارم دور بچرخانید یا به به عقب و جلو حرکت دهید تا باز شود. حالا آن را مستقیما به سمت بالا و بیرون بکشید. حواستان باشد که روکش آن آسیب نبیند. اگر کهنه هستند یا در حین کار آسیب دیدند حتما آنها را هم تعویض کنید.
حتما بخوانید: ۸ واقعیت عجیب در دنیای خودروها که بعید است شنیده باشید
۴. شمع را باز کنید
برای بازکردن شمع به آچار بکس بلند مناسب شمع خودروی خودتان نیاز دارید. شمع را حدود نیم‌دور در جهت خلاف عقربه ساعت شل کنید و بچرخانید. اگر احساس می‌کنید مقاومت می‌کند، کمی آن را در جهت عقربه‌های ساعت بچرخانید و با دقت عقب و جلو کنید تا شل شود. اگر نمی‌توانید، دست نگه دارید و از متخصص این کار کمک بگیرید، زیرا اگر شیارهای سرسیلندر آسیب ببینند برای تعمیر آنها موتور باید پیاده شود و این کار هزینه زیادی برمی‌دارد.
۵. شمع‌های جدید را نصب کنید
قبل از هر چیز یادتان باشد شمع‌های خودرو به ترتیب خاصی جرقه تولید می‌کنند. بنابراین هر کدام باید در جای خودشان قرار بگیرند. اگر همه شمع‌ها را با هم خارج می‌کنید آنها را به‌نحوی علامت‌گذاری کنید تا بدانید کدام یک اول و کدام یک آخر است. شماره شمع جدید را بررسی کنید که با شماره شمع‌های خودروی شما مطابقت داشته باشد.
بررسی کنید شمع‌های جدید خراب نباشند. رزوه‌های آنها باید سالم و موازی باشند، الکترودها و نوک آن باید سالم باشند، در عایق سیم یا روکش کوئل نباید شکستگی، بریدگی یا خراش وجود داشته باشد. اندازه شکاف شمع جدید باید به همان اندازه شکاف شمع‌های قبلی باشند. برای محکم‌کردن آنها به آچار گشتاور (ترکمتر) نیاز دارید.
اگر همه چیز درست بود آنها را به همان شیوه نصب کنید.
۶. کویل‌ها را سرجایشان قرار دهید
مقدار کمی گریس وایر شمع را به روکش وایر شمع یا به روکش کویل بمالید و دوباره هر کدام از آنها را نصب کنید. مطمئن شوید که هر وایر را به شمع مربوطه درست وصل کرده‌اید. پیچ نگهدارنده، کانکتور الکتریکی و اگر باتری را هم جدا کرده‌اید همه را مجددا متصل کنید.
۷. موتور را روشن کنید
حالا استارت بزنید. اگر همه چیز درست بود کار تمام شده است. اما اگر ماشین را روشن کردید و چراغ چک روشن شد، باید ماشین را نزد مکانیک ببرید تا ببیند دلیل آن چیست. اگر چراغ چک چشمک می‌زند، احتمال احتراق ناقص در سیلندر وجود دارد. دوباره باید کار را بررسی کنید. با این شرایط تا مسافتی طولانی رانندگی نکنید زیرا ممکن است مبدل کاتالیست آسیب ببیند و خرج روی دست‌تان بگذارد. فقط به نزدیک‌ترین تعمیرگاه بروید و ماشین را نشان بدهید.
جمع‌بندی
یکی از مهم‌ترین اجزای خودرو شمع آن است. شمع باید حدودا بعد از ۵۰هزار کیلومتر رانندگی یا بعد از ۵ تا ۷ سال حتی در صورت سالم‌بودن تعویض شود. اگر مرتب کار تعمیرونگهداری ماشین را انجام دهید تا مدت‌های طولانی نیازی به تعویض شمع نخواهید داشت. تعویض شمع از آن کارهایی است که خودتان هم می‌توانید انجام دهید، اما به‌شرطی که تا حدودی از تعمیرات سررشته داشته باشید. هرگز با وجود خرابی شمع خودرو مسافت زیادی را رانندگی نکنید، زیرا می‌تواند به سایر بخش‌ها آسیب برساند و بیشتر از حد معمول خرج روی دست‌تان بگذارد.
مطلب تون خیلی مفید بود. تشکر