تا‌به‌حال به این فکر کرده‌اید که چطور خودرو تنها با فشار پدال ترمز می‌ایستد؟ یا چطور ماشین به آن سنگینی، تنها با چرخش فرمان که اتفاقا نیروی زیادی هم نمی‌خواهد، هدایت می‌شود؟ این‌ها همه معجزه فیزیک و تراکم‌ناپذیری مایعات است! همراه‌مان بمانید؛ می‌خواهیم شما را با مایع هیدرولیک (روغن هیدرولیک) بیشتر آشنا کنیم.
مایع یا روغن هیدرولیک چیست؟
روغن هیدرولیک که با نام مایع هیدرولیک هم شناخته می‌شود، سیالی غیرقابل تراکم است که برای انتقال نیرو در ماشین‌آلات و تجهیزات هیدرولیک استفاده می‌شود.
این روغن، به خنک‌کردن و عملکرد روان سیستم‌های هیدرولیک کمک می‌کند، می‌تواند دما و فشار بسیار زیاد را تحمل کند و اگرچه معمولاً به هدف انتقال نیرو استفاده می‌شود، اما این عملکرد‌ها را هم دارد:
- حفاظت از اجزای سیستم هیدرولیک
- خنک‌کنندگی
- آب‌بندی
- روان‌کنندگی
- مقاومت در برابر خوردگی.
انواع روغن هیدرولیک براساس مواد سازنده
روغن‌های هیدرولیک از ترکیبات مختلف و یک سیال پایه ساخته می‌شوند. مواد تشکیل‌دهنده سیال به کاربرد آن بستگی دارد. اما به‌طور معمول، مایعات هیدرولیک از موادی مانند روغن معدنی، استرها، گلیکول، سیلیکون، اترها، استرها و … تشکیل می‌شوند.
سیالات هیدرولیک به‌طور کلی به انواع زیر تقسیم می‌شوند:
۱. سیالات هیدرولیک معدنی (بر پایه نفت)
سیالات بر پایه نفت، یکی از بهترین روان‌کننده‌های هیدرولیک هستند که عملکرد خودرو را به‌طور قابل‌توجهی بهتر می‌کنند. مزایای این سیالات به ترکیبات‌شان بستگی دارد، اما به‌طور معمول از خودرو در برابر زنگ‌زدگی محافظت می‌کنند و خاصیت روانکاری دارند.
۲. سیالات هیدرولیک بر پایه آب
دو نوع سیال هیدرولیک بر پایه آب وجود دارد:
- امولسیون‌های آب: مقرون‌به‌صرفه‌ترین سیال ضدآتش است و تقریباً از ۳۵ درصد آب و ۶۵ درصد روغن تشکیل شده است.
- روغن و گلیکول‌های آب: حدود ۴۰ درصد آن، آب و گلیکول است و ۶۰ درصد دیگر افزودنی‌هایی است که ویسکوزیته روغن را بالا می‌برد و آن را در برابر خوردگی مقاوم می‌کند.
۳. سیالات هیدرولیک ترکیبی مصنوعی
سیالات هیدرولیک ترکیبی مصنوعی برای کار در دماهای بالا مناسب‌اند، آتش نمی‌گیرند و خاصیت روانکاری بسیار خوبی دارند. نکته منفی این نوع سیالات این است که با محیط زیست سازگار نیستند.
۴. سیالات هیدرولیک زیست‌تخریب‌پذیر
این نوع روغن هیدرولیک در صنعت پیشرو است و در صورت نشت یا خرابی شلنگ، کمتر به محیط زیست آسیب می‌رساند. عملکرد این نوع سیالات مشابه سیالات معدنی است با این تفاوت که در دمای بالا عملکرد بهتری دارند، سازگار با محیط زیست و در برابر اکسید شدن مقاوم‌اند.
مایع هیدرولیک چگونه کار می‌کند؟
عملکرد اصلی سیال هیدرولیک در یک سیستم، انتقال نیرو از یک سر سیستم به سر دیگر آن است. زمانی که یک نیروی خارجی از پیستون به سیال هیدرولیک وارد می‌شود، همان نیرو به قسمت دیگری از سیستم وارد می‌شود تا کار یا حرکتی انجام شود. مثلا در لیفتراک‌ها، از نیروی منتقل‌شده توسط سیستم هیدرولیک، برای بلند کردن اجسام سنگین استفاده می‌شود.
اما مایع هیدرولیک چطور این کار را انجام می‌دهد؟ معمولاً اعمال نیرو به مواد، منجر می‌شود که متراکم شوند. اما مایع هیدرولیک غیرقابل‌تراکم است به همین خاطر می‌تواند نیروی واردشده را منتقل کند. «غیرقابل‌تراکم» به این معنی است که سیال نمی‌تواند فشرده شود. مایعات تا حد ناچیزی متراکم می‌شوند. در مقابل، گازها بسیار تراکم‌پذیرند، به همین خاطر در سیستم‌های هیدرولیک استفاده نمی‌شوند.
مکمل‌های روغن هیدرولیک
بسته به شرایط، مکمل‌هایی به سیال هیدرولیک اضافه می‌شود تا عملکرد آن را در شرایط مختلف بهتر کند؛ این مکمل‌ها عبارتند از:
- ضد سایش (با علامت AW): به افزایش عمر تجهیزات و ماشین‌آلات کمک می‌کند.
- ضد یخ: به جریان بهتر سیال در شرایط آب‌وهوایی شدیدا سرد کمک می‌کند.
- ضد کف: باعث کاهش کف در سیال می‌شود. در حین حرکت سیال، حباب‌های هوا در بین آن به دام می‌افتد و کف می‌کند. این کف کردن می‌تواند کیفیت روانکاری سیال را کاهش دهد و به آسیب منجر شود.
- ضداکسایش: امکان استفاده طولانی‌مدت و بدون تغییر کیفیت سیال را فراهم می‌کند و همچنین رسوبات را کاهش می‌دهد.
- ضد زنگ: یک پوشش محافظ ایجاد می‌کند و زنگ‌زدگی ناشی از تماس با اکسیژن را کاهش می‌دهد.
علائم خرابی و زمان تعویض سیال هیدرولیک خودرو
روغن فرمان و روغن ترمز، مایعات هیدرولیک خودرو هستند که سطح و کیفیت‌شان باید در فواصل زمانی مشخص، بررسی شود. اگر کیفیت روغن ترمز کم شود و دیگر ویسکوزیته مناسب را نداشته باشد، مرطوب شود یا سطح آن کم شود، نمی‌تواند به‌درستی خودرو را متوقف کند و اگر روغن هیدرولیک پمپ فرمان خراب یا کم شود، راننده نمی‌تواند خودرو را به‌خوبی هدایت کند.
زمان تعویض روغن ترمز خودرو، هر دو سال یکبار است. برای خودروهای پیست مسابقه، مدت زمان تعویض روغن ترمز، سه ماه است. بااین‌حال، می‌توانید محتوای مس موجود در روغن را بررسی کنید تا مطمئن شوید که آیا روغن موتور نیاز به تعویض دارد یا خیر. این کار را می‌توانید با استفاده از نوارهای تست انجام دهید. اگر مقدار آن حدود ppm ۲۰۰ باشد، زمان آن رسیده است که روغن ترمز را تعویض کنید.
زمان تعویض روغن هیدرولیک فرمان خودرو، هر سه سال یا بعد از طی ۴۸ هزار کیلومتر است. البته، پیشنهاد می‌کنیم حتما دفترچه راهنمای خودرو را مطالعه کنید.
به‌طور کلی، اگر نشانه‌های زیر را دیدید، یعنی زمان تعویض سیال هیدرولیک رسیده است:
- سطح مایع کمتر از علامت استاندارد باشد.
- مایع شفاف به نظر نرسد و مثلا به رنگ شیری درآمده باشد.
- مایع قرمز مایل به قهوه‌ای باشد.
- مایع بوی سوختگی بدهد.
سیال هیدرولیک خوب، چه ویژگی‌هایی دارد؟
کیفیت سیال هیدرولیک بر عملکرد خودرو تأثیر می‌گذارد. به‌طور کلی، یک سیال هیدرولیک خوب ویژگی‌های زیر را دارد:
- غیرقابل‌تراکم
- مقاوم در برابر آتش گرفتن
- ضدسایش
- دارای خواص و ویسکوزیته ثابت، صرف نظر از دما
- دوام بالا
- مقرون‌به‌صرفه
۶ مورد از بهترین روغن هیدرولیک خارجی برای انواع خودرو
۱. روغن هیدرولیک فرمان خودرو لوبریفنت کانادا یک لیتری
- مدل: HL 46 ATE
- حجم: ۱۰۰۰ میلی‌لیتر
- ویژگی‌ها: کنترل ورود هوا، روان‌کنندگی سریع در دمای بالا و پایین (شاخص گرانروی بسیار بالا)، مفاوم در برابر افزایش دما، انتقال آسان حرارت، دارای مواد افزودنی برای افزایش مقاومت در برابر خوردگی و سایش، بدون ایجاد رسوب، ثبات حرارت و اکسیداسیون، سازگار با قطعات پلاستیکی، مخلوط نشدن با آب، مخلوط نشدن با هوا
۲. روغن هیدرولیک ماورکس
- مدل: LHM PLUS
- حجم: ۱۰۰۰ میلی‌لیتر
- ویژگی‌ها: پایه گیاهی، تحمل فشار ۱۷۰ بار، مناسب برای هیدرولیک ترمز و تنظیم ارتفاع زانتیا، ضریب چسبندگی بسیار بالا، نقطه جوش بسیار بالا، ضد رطوبت، مقاوم در برابر خوردگی و فرسودگی، ناسازگار با سیالات سینتتیک
۳. روغن هیدرولیک خودرو هیدراک
- مدل: LHM PLUS
- حجم: ۱۰۰۰ میلی‌لیتر
- مناسب برای: سیستم هیدرولیک ترمز و تنظیم ارتفاع زانتیا
- ویژگی‌ها: ویسکوزیته بسیار بالا، نقطه جوش بسیار بالا، ضدرطوبت، مقاوم در برابر خوردگی و فرسودگی، ناسازگار با سیالات سینتتیک
۴. روغن هیدرولیک لوبریفنت ۴ لیتری
- مدل: MV LV سینتتیک DEXRON VI
- حجم: ۴۰۰۰ میلی‌لیتر
- ویژگی‌ها: تمام سینتتیک، شاخص گرانروی بسیار پایدار، ضدسایش، ضد فرسایش
۵. روغن هیدرولیک الیستر ایل
- مدل: ATF |||D
- حجم: ۱۰۰۰ میلی‌لیتر
- مشخصات: ضداکسیداسیون، مقاوم به خوردگی، بدون آسیب به قطعات آب‌بندی، واشرها و شلنگ‌ها
- مناسب برای تمام جعبه فرمان
۶. روغن هیدرولیک خودرو هایدراک
- مدل: LHM
- حجم: ۱۰۰۰ میلی‌لیتر
- مناسب برای: سیستم‌های هیدرولیک، ترمز و تنظیم ارتفاع زانتیا
- ویژگی‌ها: ویسکوزیته بالا، نقطه جوش بسیار بالا، ضد رطوبت، مقاوم در برابر خوردگی و فرسودگی، ناسازگار با سیالات سینتتیک
بهترین روغن هیدرولیک‌های ایرانی
۱. روغن هیدرولیک سمن شیمی
- مدل: ۱۰ قطره
- حجم: ۹۴۶ میلی‌لیتر
- ویژگی‌ها: پاک‌کنندگی، ضدسایش، روانکاری عالی
۲. روغن هیدرولیک خودرو کاسپین
- مدل: VG 46
- حجم: ۹۵۰ میلی‌لیتر
- ویژگی‌ها: پاک‌کنندگی، ضدسایش، روانکاری عالی
۳. روغن هیدرولیک خودرو کهر
- مدل: VG68 HH GROUP
- حجم: ۹۴۶ میلی‌لیتر
- ویژگی‌ها: مقاوم در برابر اکسیداسیون، مقاوم در دمای بالا، ضدسایش و مقاوم در برابر خوردگی، نقطه جوش بسیار بالا، ضد رطوبت
۴. روغن هیدرولیک گیربکس و فرمان بهران
- مدل: اتومات III
- حجم: ۹۵۰ میلی‌لیتر
- ویژگی‌ها: مخلوط نشدن با آب، حذف صدای موتور، مقاوم در برابر خوردگی و فرسودگی
۵. روغن هیدرولیک خودرو ویرا
- مدل: VG68 HL
- حجم: ۱۰۰۰ میلی‌لیتر
- ویژگی‌ها: مقاوم در برابر اکسیداسیون، مقاوم در برابر خوردگی و فرسودگی
۶. روغن هیدرولیک پایدار
- مدل: HI10
- حجم: ۱۰۰۰ میلی‌لیتر
- ویژگی‌ها: مناسب برای سیستم‌های گردشی و هیدرولیکی، پمپ‌ها و جک‌ها
سؤالات متداول
۱. آیا می‌توان از روغن هیدرولیک به‌جای روغن موتور یا برعکس، استفاده کرد؟
خیر. اگرچه هردو روان‌کننده هستند، اما هرکدام برای هدف خاصی طراحی شده‌اند و ترکیبات شیمیایی متفاوتی هم دارند. این بدان معنی است که عملکرد یکسانی ندارند و اگر به‌جای هم استفاده شوند، تأثیری منفی روی خودرو می‌گذارند. مثلا، استفاده از روغن موتور در سیستم‌های هیدرولیک می‌تواند منجر به عملکرد ضعیف و سایش بیش‌ازحد شود و استفاده از روغن‌های هیدرولیک به‌جای روغن موتور، باعث می‌شود که قطعات موتور گیر کنند و آسیب ببینند.
۲. آیا می‌توان روغن موتور و روغن هیدرولیک را مخلوط کرد؟
توصیه می‌کنیم اصلا این کار را نکنید چراکه ترکیب حاصل، خاصیت ویسکوزیته کمی دارد و نمی‌تواند قطعات متحرک ماشین را روانکاری کند. همچنین، این ترکیب احتمالاً منجر به تشکیل رسوب می‌شود که می‌تواند فیلترها را مسدود کند و به قطعات آسیب برساند.
۳. آیا می‌توان از سیال هیدرولیک در مخزن دیزل استفاده کرد؟
خیر، روغن هیدرولیک هرگز نباید در مخزن دیزل استفاده شود؛ چراکه از سوخت موتور جدا می‌شود و در بالا شناور می‌ماند. این امر می‌تواند باعث آسیب به انژکتورها و کم شدن قدرت موتور شود.
سخن آخر
زمان تعویض روغن هیدرولیک بستگی به رنگ، بو و مشخصات شیمیایی آن دارد. اگر احساس کردید که هر کدام از این ویژگی‌ها تغییر کرد یا بیشتر از ۲ سال از کارکردش می‌گذرد، باید آن را تعویض کنید.
در این مطلب با روغن هیدرولیک و انواع آن آشنا شدیم. امیدواریم با مطالعه این مطلب، پاسخ تمام سؤالاتتان را گرفته باشید. اگر هنوز سؤالی درباره این موضوع دارید که بی‌جواب مانده است، حتما در بخش نظرات آن را برایمان بنویسید. کارشناسان ما در کارنامه آماده پاسخگویی به سؤالاتتان هستند.