گاهی فقط یک توقف به‌موقع، درست و بدون مشکل است که می‌تواند شما را از آسیب و تصادف دور کند. همین به‌اندازه کافی نشان می‌دهد که روغن ترمز تا چه اندازه اهمیت دارد و باید حواستان به آن باشد. گاهی باید محفظه روغن ترمز را چک کنید و به آن روغن اضافه کنید یا روغن را کامل تعویض کنید. اما چطور سطح روغن ترمز را چک کنید و چه نشانه‌هایی وجود دارد که بفهمید روغن ترمز ایراد دارد؟ همراه‌مان بمانید؛ می‌خواهیم پاسخ این سؤال‌ها را با هم مرور کنیم.
روغن ترمز چیست و چطور به سیستم ترمز خودرو کمک می‌کند؟
روغن ترمز که آن را تحت عنوان روغن تراکم‌ناپذیر هم می‌شناسند، یک ماده سیال هیدرولیکی مصنوعی (سنتزی) است که بخش زیادی از ترکیبات آن را پلی‌گلیکول اتری تشکیل داده است. درست است که نام آن روغن است، اما اصلا قرار نیست اصطکاک میان دو فلز را کم کند. روغن ترمز بخش مهمی از سیستم ترمز هر خودرو است و اگر کهنه یا کم شود، ترمز گرفتن با مشکل مواجه می‌شود.
به‌طور کلی روغن ترمز خودرو:
- یک مایع سمی و سوزان است.
- تراکم‌پذیر نیست یا تراکم‌پذیری بسیار کمی دارد.
- در دماهای پایین یخ نمی‌زند.
- در صورت تماس با آب، از عملکرد و خاصیت آن کم خواهد شد.
- حلال رنگ است.
- قابلیت جذب رطوبت دارد.
- نقطه جوش بالایی دارد.
عملکرد روغن ترمز به این صورت است که:
- راننده پایش را بر روی پدال ترمز فشار می‌دهد.
- یک پیستون در کالیپر ترمز فشرده می‌شود.
- فشار به داخل لوله‌های ترمز (که روغن ترمز در آن‌ها جاری است)، منتقل می‌شود.
- روغن ترمز به‌دلیل خاصیت تراکم‌ناپذیری‌اش، فشار را به لنت‌ها منتقل می‌کند.
- فشار واردشده، چرخش چرخ‌ها را کم می‌کند و درنهایت موجب توقف خودرو می‌شود.
انواع روغن ترمز
انواع روغن ترمز با حروف DOT و یک عدد که میزان گرانروی روغن ترمز را مشخص می‌کند، شناخته می‌شوند. DOT مخفف عبارت Department Of Transportation و به‌معنی دپارتمان حمل‌ونقل است.
به‌طور کلی روغن ترمزها برای خودروهای جدید و امروزی براساس مواد شیمیایی سازنده، نقطه جوش و میزان مهار رطوبت به ۳ دسته اصلی‌تر و کاربردی‌تر تقسیم می‌شوند:
۱. روغن ترمز DOT 3
روغن ترمز DOT 3 معمولی‌ترین نوع روغن ترمز در بازار است. رنگی زرد دارد و ۸۰ درصد آن را گلیکول تشکیل می‌دهد. نقطه جوش این نوع روغن ترمز برای برندهای مختلف، متفاوت است؛ اما در حالت کلی، نقطه جوش آن در نبودِ رطوبت ۲۰۵ درجه سانتی‌گراد و در صورت وجود رطوبت، ۱۴۰ درجه سانتی‌گراد است.
مزایای روغن ترمز DOT 3:
- این نوع روغن ترمز در بسیاری از خودروها به‌کار می‌رود، قیمت مناسبی دارد و به‌راحتی در بازار پیدا می‌شود.
معایب روغن ترمز DOT 3:
- قدرت زیاد انحلال رنگ
- توانایی زیاد در جذب آب.
روغن ترمز DOT 4
روغن ترمز DOT4 نسبت به نوع DOT3 نقطه جوش بالاتری دارد. این نوع روغن ترمز شامل ۵۰ تا ۶۵ درصد گلیکول اتر و حدود ۲۰ تا ۴۰ درصد پایه بورات استر است. نقطه جوش خشک آن ۲۳۰ درجه سانتی‌گراد و نقطه جوش مرطوب آن حدود ۱۵۵ درجه سانتی‌گراد است. همین نشان می‌دهد که نسبت به نوع DOT3 بهتر است. برای بسیاری از خودروهای مدل بالا، از این نوع روغن ترمز استفاده می‌شود.
مزایای روغن ترمز DOT4:
- قابلیت آن در جذب آب از روغن ترمز DOT3 کمتر است.
- به‌راحتی در بازار پیدا می‌شود.
- عملکرد آن در دمای بالا خوب است.
معایب روغن ترمز DOT4:
- قدرت انحلال رنگ آن زیاد است و درنتیجه احتمال زنگ‌زدگی بدنه را بیشتر می‌کند.
- قیمت آن نسبت به نوع DOT3 بیشتر است.
- قابلیت جذب آب دارد و درنتیجه ممکن است به خوردگی سیستم ترمز منجر شود.
روغن ترمز DOT 5
این نوع روغن ترمز برای خودروهای معمولی اصلا کاربرد ندارد و فقط در ماشین‌آلات سنگین و مسابقه‌ای به‌کار می‌رود. ساختار آن کاملا بر پایه سیلیکون است و با گذشت زمان هیچ رطوبتی جذب نمی‌کند. نقطه جوش آن ۲۶۰ درجه سانتی‌گراد است و ترمزگیری و عملکرد آن به‌دلیل جذب نکردن رطوبت، بالا و قابل‌اطمینان است.
مزایای روغن ترمز DOT5:
- نسبت به سایر روغن ترمزها عملکرد بهتری دارد.
معایب روغن ترمز DOT5:
- نباید برای خودروهای با سیستم ترمز ABS استفاده شود.
- گران است.
- نسبت به دیگر انواع روغن ترمز کمیاب‌تر است.
روغن ترمز خوب چه ویژگی‌هایی دارد؟
برای تشخیص روغن ترمز خوب از بد، ۴ استاندارد سازمان ایمنی ترافیک بزرگراه‌های ملی آمریکا (NHTSA) درباره روغن ترمز را در نظر داشته باشید:
- با پایین آمدن دما، منجمد نشود و سیال باقی بماند.
- در دماهای بالا تبخیر نشود و نقطه جوش بالایی داشته باشد.
- با دیگر بخش‌های سیستم ترمز و دیگر مایعات ترمز سازگاری داشته باشد.
- در کاهش میزان خوردگی سیستم ترمز نقش داشته باشد.
نشانه‌های فرارسیدن زمان تعویض روغن ترمز
بهترین زمان عوض کردن روغن ترمز در هر خودرو متفاوت است و به عوامل مختلفی بستگی دارد. مثلا زمانی که ترمز، کارایی و عملکرد سابق خود را از دست بدهد یا اگر رنگ روغن ترمز از زرد به قهوه‌ای یا سیاه تغییر کند، یعنی زمان تعویض روغن ترمز رسیده است.
نوع روغن ترمز هم در زمان تعویض مؤثر است. مثلا روغن ترمز نوع DOT4 نسبت به نوع DOT3 در بازه‌های زمانی کوتاه‌تری نیاز به تعویض دارد. از طرفی، برند تولیدکننده روغن ترمز هم در زمان تعویض تأثیرگذار است.
اگر سطح روغن ترمز کم شود، رنگ آن تغییر کند یا عملکرد سیستم ترمز مانند قبل نباشد، باید روغن ترمز را تعویض کنید یا مقداری روغن به مخزن اضافه کنید. هر عیب و ایرادی در روغن ترمز، مستقیما بر روی سیستم ترمز خودرو تأثیر می‌گذارد و ایمنی‌تان را تحت تأثیر قرار می‌دهد. نشانه‌های فرارسیدن زمان بررسی یا تعویض روغن ترمز عبارت‌اند از:
۱. روشن شدن چراغ هشدار روغن ترمز
اصلی‌ترین نشانه اینکه مشکلی در روغن ترمز وجود دارد، روشن شدن چراغ هشدار روغن ترمز است. اگر این چراغ فعال شود، یعنی یا باید روغن ترمز را تعویض کنید یا مقداری روغن در مخزن آن بریزید.
۲. سفت شدن پدال ترمز
اگر پدال ترمز خودرو نسبت به قبل سفت شده است و برای ترمز گرفتن باید فشار بیشتری به پدال وارد کنید، احتمال کم شدن روغن ترمز به دلایلی ازجمله نشتی، فرسودگی لنت و خرابی محفظه روغن در اثر گرما وجود دارد.
۳. شنیدن صداهای عجیب و جدید از سیستم ترمز
هرگونه صدای جدید در کل سیستم ترمز را جدی بگیرید. یکی از نشانه‌های خرابی ترمز دستی و ترمز پدالی، شنیده‌شدن صداهای جدید است. اگر روغن کافی در محفظه ترمز وجود نداشته باشد، امکان ایجاد صدا و به‌وجود آمدن مشکلات دیگر وجود دارد.
چک کردن سطح روغن ترمز
بهتر است ماهی یکبار روغن ترمز را چک کنید تا اگر ایرادی وجود داشته باشد، بتوانید به‌موقع آن را برطرف کنید.
برای چک کردن روغن ترمز:
- ابتدا محفظه روغن را یپدا کنید. این محفظه معمولا پلاستیکی با درب پیچی است و در سمت راننده قرار دارد.
- اگر سیستم ترمز ABS دارید، حدود ۳۰ بار پدال ترمز را فشار دهید.
- آلودگی‌های دور محفظه را به‌طور کامل پاک و سپس درب محفظه را با احتیاط باز کنید.
- به سطح روغن و رنگ آن دقت کنید. اگر بیشتر از ۴ سانتی‌متر محفظه خالی بود، باید روغن اضافه کنید و اگر رنگ آن تیره بود، باید آن را عوض کنید.
سؤالات متداول
۱. آیا می‌‌توان روغن ترمز DOT5 را به‌جای DOT4 به‌کار برد؟
خیر، توصیه می‌شود که از همان روغن ترمزی استفاده کنید که در دفترچه راهنمای خودرویتان پیشنهاد شده است. یعنی اگر روغن مناسب خودروی شما DOT4 است، همان را به‌کار ببرید.
۲. هر چند وقت یکبار روغن ترمز را عوض کنیم؟
با توجه به نوع روغن ترمز، برند آن و دفترچه راهنمای خودرو باید تصمیم بگیرید.
۳. آیا می‌‌توان روغن نوع DOT 3 را با DOT 4 ترکیب کرد؟
خیر، چون امکان دارد واکنش‌های شیمیایی بین روغن‌ها، ترمز را خراب کند.
۴. اگر از روغن ترمز اشتباهی استفاده کنیم، چه اتفاقی می‌‌افتد؟
استفاده از روغن ترمز نامناسب به روانکاری ضعیف، تولید گرمای بیش‌ازحد، خرابی ترمز می‌انجامد.
۵. ماندگاری روغن ترمز چقدر است؟
در شرایط ایده‌آل، بطری بازنشده روغن ترمز حدود ۲ سال دوام دارد. اما بطری بازشده بهتر است که ظرف ۲ هفته استفاده شود.
۶. آیا می‌‌توان مجددا از روغن ترمز تخلیه‌شده استفاده کرد؟
خیر، هیچ‌گاه از روغن ترمز تخلیه‌شده دوباره استفاده نکنید؛ چون احتمال کاهش کیفیت آن به‌دلیل گرد‌وغبار، هوا یا رطوبت وجود دارد.
۷. آیا برند روغن ترمز اهمیت دارد؟
بله بهتر است از برندهای معتبر استفاده کنید.
۸. چه تفاوتی میان روغن ترمزهای نوع DOT3 ،DOT4 و DOT5 وجود دارد؟
بهترین روغن موتور از نظر عملکرد و مواد به‌کاربرده‌شده، ابتدا DOT5 سپس DOT4 و بعد هم DOE3 است. در حال حاضر انتخاب عمومی و متداول برای وسایل نقلیه روغن ترمز نوع DOT4 است. از نوع DOT5 که نقطه جوش بالاتری دارد، برای ماشین مسابقات،نظامی و رانندگی در جاده‌های گرم استفاده می‌شود.
سخن آخر
همان‌طور که دیدید، روغن ترمز یک سیال تراکم‌ناپذیر است که برای عملکرد صحیح سیستم ترمز الزامی است. در این مقاله انواع روغن ترمز و نکات مربوط به تعویض و چک کردن آن را با هم مرور کردیم و گفتیم که باید روغن ترمز مناسب خودروی خود را بشناسید و در زمان لازم آن را تعویض کنید.
اگر نگران وضعیت سلامت سیستم ترمز یا روغن ترمز خودرویتان هستید، می‌توانید با کارشناسان ما تماس بگیرید و قراری برای بازدید از خودرویتان تنظیم کنید.
حال شما برایمان بنویسید؛ آخرین باری که روغن ترمز خودروی خود را چک کردید کی بود؟