عملکرد متفاوت مدل‌های مختلف موتورسیکلت، به‌علت ویژگی‌ها، مشخصات و پارامترهای فنی متفاوت آن‌هاست. گشتاور (Torque) و اسب بخار (Horsepower یا به اختصار HP) دو ویژگی مهم هستند که کمک‌تان می‌کنند موتورسیکلت‌ها را از نظر عملکرد با هم مقایسه کنید. اما قبل از هرچیز، باید با خود این مفاهیم آشنا شوید تا بتوانید از آن‌ها استفاده کنید. واقعیت این است که این دو اصطلاح بسیار شبیه به هم هستند، اما تفاوت‌های قابل‌توجهی هم دارند که آن‌ها را از یکدیگر متمایز می‌کند. همراه‌مان بمانید؛ در این مطلب می‌خواهیم سیر تا پیاز اسب بخار و گشتاور موتورسیکلت را برایتان بگوییم.
اسب بخار چیست؟
اسب بخار واحد توان و یکی از مهم‌ترین معیارها برای سنجش عملکرد موتورسیکلت‌ها (و خودروها) است. در فیزیک، توان به میزان کاری گفته می‌شود که در واحد مشخصی از زمان انجام می‌شود و در موتورسیکلت، وقتی صحبت از اسب بخار می‌شود، منظور این است که موتور چه‌مقدار انرژی در واحد زمان تولید می‌کند. توان مستقیما بر حداکثر سرعت موتورسیکلت تأثیر دارد.
یکی از عوامل اصلی مؤثر بر توان، حجم موتور (ظرفیت موتور) است که معمولاً با واحد سی‌سی (cc) بیان می‌شود. موتورهای با حجم بالاتر، پتانسیل تولید توان بیشتری دارند. علاوه‌بر حجم موتور، عوامل دیگری مانند تعداد سیلندرها، طراحی موتور، سیستم سوخت‌رسانی و تنظیمات موتور هم بر مقدار اسب بخار تأثیرگذارند. به‌عنوان مثال، توان یک موتور دوسیلندره با حجم ۱۰۰۰ سی‌سی ممکن است با توان یک موتور چهارسیلندره با حجم ۱۰۰۰ سی‌سی تفاوت داشته باشد.
اسب بخار در موتورهای با حجم متفاوت
۱. موتورسیکلت‌های ۵۰ سی‌سی
موتورسیکلت‌های سبک ۵۰ سی‌سی، معمولاً موتوری دوزمانه دارند که توانی معادل ۳ تا ۹ اسب بخار تولید می‌کند. بااین‌حال، برخی از موتورسیکلت‌های مسابقه‌ای ۵۰ سی‌سی می‌توانند ۱۰ تا ۲۰ اسب بخار توان تولید کنند.
۲. موتورسیکلت‌های ۱۰۰ سی‌سی
موتورسیکلت‌های این کلاس معمولاً ۷ تا ۱۲ اسب بخار قدرت دارند و برای رفت‌وآمد شهری یا مسافرت‌های کوتاه مناسب‌اند.
۳. موتورسیکلت‌های ۱۲۵ سی‌سی
این موتورسیکلت‌ها با تولید ۱۰ تا ۱۵ اسب بخار، قدرت کافی برای حرکت در شهر و جاده‌های اطراف را فراهم می‌کنند، بدون اینکه کنترل موتورسیکلت از دست‌تان خارج شود.
۴. موتورسیکلت‌های ۱۵۰ سی‌سی
موتورسیکلت‌های ۱۵۰ سی‌سی معمولاً تک‌سیلندر هستند و موتوری چهارزمانه دارند. اکثر موتورسیکلت‌های این کلاس قدرتی بین ۱۵ تا ۲۵ اسب بخار تولید می‌کنند.
۵. موتورسیکلت‌های ۲۵۰ سی‌سی
موتورهای کلاس ۲۵۰ سی‌سی معمولا دوسیلندره هستند و بین ۲۵ تا ۴۰ اسب بخار قدرت دارند. این موتورها برای استفاده روزمره مناسب‌اند.
۶. موتورسیکلت‌های ۳۰۰ سی‌سی
موتورسیکلت‌های ۲۵۰ و ۳۰۰ سی‌سی شباهت‌های زیادی دارند، اما مدل‌های ۳۰۰ سی‌سی معمولاً قدرتی بین ۳۰ تا ۴۰ اسب بخار ارائه می‌دهند که کمی از مدل‌های ۲۵۰ سی‌سی بیشتر است. این قدرت بیشتر، می‌تواند شتابگیری بهتر و حداکثر سرعت بیشتری را برایتان فراهم کند؛ به همین خاطر رانندگی با این موتورسیکلت‌ها پویاتر و هیجان‌انگیزتر است.
۷. موتورسیکلت‌های ۵۰۰ سی‌سی
موتورسیکلت‌های ۵۰۰ سی‌سی معمولاً بین ۴۵ تا ۶۰ اسب بخار قدرت دارند و اغلب به موتورهای دوسیلندره و چهارزمانه مجهزند. بااین‌حال، برای علاقه‌مندان به سرعت و قدرت بیشتر، مدل‌های دوزمانه با توان ۱۵۰ تا ۲۰۰ اسب بخار هم تولید شده که تجربه سواری کاملا متفاوتی را ارائه می‌دهند. این موتورسیکلت‌ها عملکرد بسیار حرفه‌ای‌تری دارند و برای مسابقات موتورسواری طراحی شده‌اند.
۸. موتورسیکلت‌های ۶۰۰ سی‌سی
در کلاس بالاتر از ۵۰۰ سی‌سی، گستره توان موتورسیکلت‌ها بسیار وسیع است و با تعداد سیلندرها رابطه مستقیم دارد. موتورهای تک‌سیلندره و دوسیلندره معمولاً قدرتی بین ۵۵ تا ۸۰ اسب بخار دارند؛ درحالی‌که موتورهای چهارسیلندره می‌توانند قدرتی بین ۸۰ تا ۱۳۰ اسب بخار تولید کنند.
۹. موتورسیکلت‌های ۱۰۰۰ سی‌سی
موتورسیکلت‌های ۱۰۰۰ سی‌سی در مدل‌هایی با قدرت‌های متفاوت ارائه شده‌اند. بسیاری از موتورسیکلت‌های این دسته به موتورهای چهارسیلندره مجهزند که توانی معادل ۱۸۰ تا ۳۲۰ اسب بخار تولید می‌کنند و شتاب خیره‌کننده‌ای دارند. برخی مدل‌ها هم موتورهای دوسیلندره دارند، قدرتی در حدود ۸۰ تا ۱۰۰ اسب بخار تولید می‌کنند و تعادل بین قدرت و هندلینگ‌شان بهتر است.
گشتاور چیست؟
گشتاور به نیروی چرخشی گفته می‌شود. به زبان ساده، اگر شما نیرویی به یک جسم وارد کنید و باعث شوید جسم به‌صورت دایره‌ای بچرخد، در واقع در حال اعمال گشتاور هستید.
در موتورسیکلت، گشتاور نیروی تولیدشده توسط انجین موتورسیکلت است که باعث چرخش چرخ‌ها می‌شود. به ویژگی‌های موتورهای با گشتاور بالا و پایین توجه کنید:
موتورسیکلت‌های با گشتاور بالا:
- شتابگیری سریع‌تری دارند و می‌توانند در مدت زمان کوتاه‌تری به سرعت‌های بالا برسند.
- در دورهای پایین موتور هم قدرت زیادی دارند و برای رانندگی در شرایط مختلف مانند ترافیک شهری مناسب‌اند.
- برای حمل بار و مسافر مناسب‌ترند.
موتورسیکلت‌های با گشتاور پایین:
- معمولاً در دورهای بالای موتور عملکرد بهتری دارند و می‌توانند به سرعت‌های نهایی بالاتری برسند.
- معمولاً مصرف سوخت کمتری دارند و برای مسافت‌های طولانی مناسب‌ترند.
- در سرعت‌های بالا کنترل بهتری دارند و برای رانندگی در جاده‌های باز و بزرگراه‌ها مناسب‌ترند.
نحوه محاسبه اسب بخار انجین موتورسیکلت
برای محاسبه اسب بخار موتورسیکلت، به گشتاور و حداکثر سرعت دور موتور نیاز دارید. این اطلاعات را می‌توانید در دفترچه راهنمای موتورسیکلت پیدا کنید. برای محاسبه اسب بخار موتورسیکلت، می‌توانید از رابطه زیر استفاده کنید:
برای مثال، اگر موتورسیکلتی حداکثر دور موتور ۸۰۰۰ RPM و گشتاور ۱۰۰نیوتن‌متر تولید کند، اسب بخار آن به‌صورت زیر محاسبه می‌شود:
نحوه محاسبه گشتاور انجین موتورسیکلت
در همان فرمول بالا، اگر اسب بخار (Horsepower) و دور موتور را داشته باشید، می‌توانید گشتاور (Torque) را هم محاسبه کنید، فقط کافی است فرمول را به این شکل بنویسید:
مثلا، اگر موتورسیکلتی ۱۱۲٫۳ اسب بخار تولید کند و حداکثر دور موتور آن ۸۰۰۰ RPM باشد، برای محاسبه گشتاور، به این صورت عمل می‌کنیم:
یعنی گشتاور آن حدود ۱۰۰ نیوتن‌متر خواهد بود.
مقایسه گشتاور و اسب بخار موتورسیکلت
گشتاور را زمانی درک می‌کنید که بعد از گاز دادن، موتورسیکلت شروع به شتابگیری کند. اما اسب بخار، با سرعت موتورسیکلت ارتباط دارد. البته همان‌طور که در قسمت قبل دیدیم، اسب بخار و گشتاور به هم مرتبط هستند و با داشتن یکی، می‌توان دیگری را محاسبه کرد (البته به شرطی که دورموتور را هم داشته باشیم). برای درک بهتر تفاوت بین اسب بخار و گشتاور، جدول زیر را ببینید:
| معیارها | گشتاور | اسب بخار |
| تعریف | گشتاور، قدرت انجین موتورسیکلت است. | اسب بخار تعیین می‌کند موتورسیکلت تا چه حد می‌تواند از قدرت موتور استفاده کند. |
| فرمول |
|
|
| نمود واقعی | نشان‌دهنده توانایی تحمل بار موتورسیکلت است. | سرعت موتورسیکلت را نشان می‌دهد. |
سؤالات متداول
۱. کدام بهتر است: گشتاور یا اسب بخار؟
پاسخ مستقیمی برای این سؤال وجود ندارد! اگر به‌دنبال سرعت بیشتر هستید، اسب بخار برای شما مهم‌تر است و باید هنگام خرید موتورسیکلت، به این ویژگی توجه بیشتری داشته باشید. اگر به‌دنبال شتابگیری بهتر هستید و توانایی حمل بار موتورسیکلت برایتان مهم‌تر است، باید به گشتاور بیشتر توجه کنید.
۲. آیا گشتاور بالاتر به‌معنای سرعت بیشتر است؟
خیر، داشتن گشتاور بالاتر به معنای داشتن سرعت بیشتر نیست. بااین‌حال، گشتاور می‌تواند بر زمان رسیدن به حداثر سرعت تأثیر بگذارد. هرچه موتورسیکلت‌تان گشتاور و اسب بخار بیشتری داشته باشد، سرعتش بیشتر خواهد بود.