نحوه چک کردن روغن موتور؛ بهترین زمان و روش صحیح بررسی

یکی از مهم‌ترین اقدامات در نگهداری خودرو، چک کردن روغن موتور است. شاید در نگاه اول ساده به نظر برسد، اما این کار در واقع نقش حیاتی در سلامت موتور دارد. بسیاری از رانندگان می‌پرسند: نحوه چک کردن روغن موتور چگونه است و بهترین زمان برای انجام این کار چه موقع است؟ پاسخ این است که بررسی مرتب روغن موتور نه‌تنها از خرابی‌های پرهزینه جلوگیری می‌کند، بلکه عملکرد موتور را هم بهینه نگه می‌دارد.

---

دلایل چک کردن روغن موتور ماشین

بسیاری از مشکلاتی که منجر به تعمیرات سنگین موتور می‌شوند، از بی‌توجهی به سطح و کیفیت روغن آغاز شده‌اند. دلایل اصلی ضرورت چک کردن روغن موتور عبارت‌اند از:

• اطمینان از سطح کافی روغن: اگر روغن موتور کمتر از حد مجاز باشد، قطعات داخلی مثل پیستون و یاتاقان‌ها آسیب می‌بینند.

• بررسی کیفیت روغن: رنگ و غلظت روغن نشان‌دهنده سلامت آن است. روغن کدر یا بسیار سیاه می‌تواند نشانه کهنگی یا آلودگی باشد.

• تشخیص نشت روغن: با چک کردن منظم می‌توان سریع متوجه کاهش غیرعادی سطح روغن شد و نشتی احتمالی را قبل از جدی شدن رفع کرد.

• جلوگیری از هزینه‌های سنگین تعمیر: کمبود یا آلودگی روغن موتور می‌تواند باعث سوختن واشر سرسیلندر، خرابی میل‌لنگ یا حتی قفل شدن موتور شود.

• بهینه‌سازی مصرف سوخت: موتور با روغن سالم و کافی، نرم‌تر کار می‌کند و در نتیجه مصرف سوخت کاهش می‌یابد.

مراحل دقیق چک کردن روغن موتور

برای اینکه بدانیم نحوه چک کردن روغن موتور چگونه است، باید به ترتیب مراحل زیر را انجام دهیم. این مراحل ساده‌اند اما رعایت آن‌ها دقت کار را بالا می‌برد:

۱. توقف خودرو در سطح صاف

خودرو باید روی سطحی هموار پارک شود. پارک کردن روی سطح شیب‌دار می‌تواند باعث خطای اندازه‌گیری شود.

۲. خاموش کردن موتور و صبر چند دقیقه‌ای

موتور باید خاموش باشد و چند دقیقه از توقف آن گذشته باشد تا روغن در کارتل ته‌نشین شود. اگر بلافاصله پس از خاموش کردن موتور روغن را چک کنید، سطح آن کمتر از مقدار واقعی نشان داده می‌شود.

۳. باز کردن کاپوت و بیرون آوردن گیج روغن

• در موتور هر خودرو یک میله فلزی باریک (Dipstick یا همان گیج روغن) وجود دارد.

• گیج را به آرامی بیرون بکشید و با یک دستمال تمیز روغن روی آن را پاک کنید.

۴. فرو بردن مجدد گیج در جای خود

گیج را دوباره تا انتها در محل خود فرو ببرید و بعد دوباره بیرون بیاورید. این بار میزان روغن به‌صورت واقعی روی گیج مشخص می‌شود.

۵. بررسی سطح و رنگ روغن

• روی گیج دو علامت MIN و MAX وجود دارد. سطح روغن باید بین این دو علامت باشد.

• علاوه بر سطح، رنگ روغن را هم بررسی کنید. روغن تازه معمولاً زرد کهربایی است، اما اگر خیلی تیره یا سیاه باشد، زمان تعویض روغن موتور فرا رسیده است.

۶. افزودن روغن در صورت نیاز

اگر سطح روغن نزدیک به MIN یا پایین‌تر باشد، باید روغن مناسب موتور خودرو را اضافه کنید. اضافه کردن بیش‌ازحد هم توصیه نمی‌شود چون باعث فشار به موتور می‌شود.

علائم روی گیج روغن موتور

گیج روغن یا همان میله اندازه‌گیری، یکی از ساده‌ترین و در عین حال دقیق‌ترین ابزارها برای بررسی روغن موتور است. دانستن اینکه علائم روی این گیج چه چیزی را نشان می‌دهد، بخش مهمی از نحوه چک کردن روغن موتور به‌شمار می‌رود.

۱. علامت MIN و MAX

• روی گیج دو خط یا علامت برجسته وجود دارد.

• MAX نشان‌دهنده بیشترین سطح مجاز روغن است.

• MIN کمترین سطح ایمن روغن را مشخص می‌کند.

• سطح روغن باید همیشه بین این دو علامت باشد.

۲. نقطه‌ها یا خطوط میانی

برخی گیج‌ها بین MIN و MAX چند خط یا نقطه دارند که سطح تقریبی روغن را بهتر مشخص می‌کنند. هر خط معمولاً معادل حدود نیم لیتر روغن است.

۳. رنگ روغن روی گیج

• رنگ زرد یا قهوه‌ای روشن: روغن تازه و سالم.

• قهوه‌ای تیره: زمان تعویض روغن نزدیک است.

• سیاه یا بوی سوختگی: روغن کهنه یا موتور مشکل دارد.

۴. وجود ذرات یا کف روی گیج

• ذرات فلزی یا براده‌ها می‌تواند نشانه سایش قطعات موتور باشد.

• وجود کف یا حباب روی روغن احتمالا نشان‌دهنده نشتی آب یا مشکل در واشر سرسیلندر است.

سطح روغن موتور روی گیج چقدر باید باشد؟

وقتی درباره نحوه چک کردن روغن موتور صحبت می‌کنیم، یکی از مهم‌ترین نکات دانستن سطح استاندارد روغن است. سطح انواع روغن موتور خودرو نه باید خیلی پایین باشد و نه بالاتر از حد مجاز. هرکدام از این حالت‌ها می‌تواند به موتور آسیب بزند.

سطح ایده‌آل روغن

• سطح روغن باید بین علامت MIN و MAX روی گیج باشد.

• بهترین حالت این است که روغن کمی بالاتر از نیمه گیج و نزدیک به MAX باشد.

اگر سطح روغن پایین‌تر از MIN باشد

• روغن کافی به یاتاقان‌ها و پیستون نمی‌رسد.

• احتمال داغ شدن موتور و قفل کردن آن وجود دارد.

• این وضعیت باید فورا با اضافه کردن روغن مناسب اصلاح شود.

اگر سطح روغن بالاتر از MAX باشد

• فشار اضافی به موتور وارد می‌شود.

• امکان ایجاد کف در روغن و کاهش کیفیت روانکاری وجود دارد.

• ممکن است نشت از واشرها یا حتی آسیب به کاتالیست رخ دهد.

نکته مهم

بهتر است روغن را در چند مرحله و با مقدار کم اضافه کنید و بعد از هر بار اضافه کردن دوباره سطح گیج را بررسی کنید. پر کردن بیش از اندازه به همان اندازه خطرناک است که کمبود روغن.

بیشتر بخوانید: بهترین روغن موتور خودرو را چگونه انتخاب کنیم؟

تشخیص زمان تعویض روغن موتور خودرو

یکی از دغدغه‌های اصلی رانندگان این است که چه زمانی باید روغن موتور تعویض شود. دانستن نحوه چک کردن روغن موتور فقط کافی نیست؛ باید بتوانیم تشخیص دهیم چه زمانی کیفیت روغن افت کرده و نیاز به تعویض دارد.

۱. کارکرد خودرو

• به‌طور معمول توصیه می‌شود روغن موتور هر ۵۰۰۰ هزار کیلومتر (بسته به نوع روغن و شرایط رانندگی) تعویض شود.

• در ترافیک‌های سنگین یا رانندگی‌های کوتاه‌مدت مداوم، بهتر است زودتر تعویض شود.

۲. تغییر رنگ روغن

• روغن سالم رنگ زرد یا قهوه‌ای روشن دارد.

• وقتی رنگ آن خیلی تیره یا سیاه شد، نشانه آلودگی و اتمام عمر مفید آن است.

۳. تغییر غلظت روغن

• اگر روغن بیش از حد رقیق شده باشد، قدرت روانکاری کاهش می‌یابد.

• اگر خیلی غلیظ شود، به‌سختی در موتور گردش می‌کند و قطعات به‌خوبی روغن‌کاری نمی‌شوند.

۴. بوی سوختگی روغن

• اگر هنگام چک کردن روغن موتور، بوی سوختگی احساس کردید، به‌معنی داغ شدن بیش از حد روغن یا مشکلات داخلی موتور است و باید سریع‌تر تعویض شود.

۵. صدای غیرعادی موتور

• صدای تق‌تق یا خشکی موتور هنگام روشن بودن می‌تواند نشانه کمبود یا بی‌کیفیت شدن روغن باشد.

بررسی علت بوی گاز از روغن موتور

گاهی هنگام چک کردن روغن موتور ممکن است بوی غیرعادی از آن به مشام برسد. یکی از رایج‌ترین این موارد، بوی گازوئیل یا بنزین در روغن موتور است که می‌تواند نشانه یک مشکل جدی باشد.

دلایل اصلی بوی گاز از روغن موتور

1. نشت سوخت به داخل محفظه روغن

   • اگر انژکتورها یا کاربراتور سوخت اضافی تزریق کنند، بخشی از سوخت نسوخته وارد سیلندر شده و همراه رینگ‌های پیستون به کارتل و روغن موتور راه پیدا می‌کند.

2. احتراق ناقص

   • وقتی موتور به‌درستی جرقه نزند یا مخلوط هوا و سوخت به‌طور کامل نسوزد، مقداری از سوخت وارد روغن می‌شود و بوی آن به‌وضوح حس خواهد شد.

3. فرسودگی رینگ‌های پیستون

   • رینگ‌های فرسوده نمی‌توانند به‌خوبی جلوی عبور سوخت و گازهای احتراق به کارتل را بگیرند. نتیجه این است که روغن موتور آلوده به سوخت می‌شود.

4. رانندگی مداوم در مسافت‌های کوتاه

   • در مسافت‌های کوتاه، موتور فرصت کافی برای گرم شدن و تبخیر سوخت اضافی پیدا نمی‌کند. به همین دلیل بوی بنزین در روغن باقی می‌ماند.

چرا خطرناک است؟

• وجود سوخت در روغن باعث رقیق شدن آن می‌شود.

• خاصیت روانکاری کاهش می‌یابد و قطعات موتور سریع‌تر ساییده می‌شوند.

• در موارد شدید، می‌تواند منجر به آسیب جدی یاتاقان‌ها و حتی میل‌لنگ شود.

پرسش‌های متداول درباره چک کردن روغن موتور

۱. بهترین زمان برای چک کردن روغن موتور چه موقع است؟
بهترین زمان زمانی است که خودرو روی سطح صاف پارک شده و چند دقیقه از خاموش شدن موتور گذشته باشد.

۲. هر چند وقت یکبار باید روغن موتور را چک کنیم؟
توصیه می‌شود حداقل هر دو هفته یکبار یا قبل از سفرهای طولانی سطح روغن بررسی شود.

۳. اگر سطح روغن موتور پایین باشد چه اتفاقی می‌افتد؟
کمبود روغن باعث اصطکاک شدید قطعات، افزایش دمای موتور و حتی قفل شدن کامل موتور خواهد شد.

۴. آیا زیاد بودن روغن موتور هم مشکل‌ساز است؟
بله؛ پر بودن بیش‌ازحد می‌تواند باعث افزایش فشار، کف کردن روغن و آسیب به واشرها و کاتالیست شود.

۵. رنگ طبیعی روغن موتور باید چه باشد؟
روغن تازه معمولا زرد یا قهوه‌ای روشن است. تیره شدن بیش‌ازحد یا سیاه شدن آن نشانه کهنگی و آلودگی روغن است.

۶. علت بوی بنزین در روغن موتور چیست؟
معمولا به دلیل احتراق ناقص، نشت انژکتور یا فرسودگی رینگ‌های پیستون است. در این حالت باید سریع به تعمیرگاه مراجعه کنید.

۷. اگر گیج روغن موتور ذرات یا براده فلزی نشان دهد چه باید کرد؟
این موضوع نشانه سایش شدید قطعات داخلی موتور است و نیاز به بررسی فوری مکانیک دارد.

جمع‌بندی نهایی

همان‌طور که دیدیم، چک کردن روغن موتور یکی از ساده‌ترین اما حیاتی‌ترین کارهایی است که هر راننده باید بلد باشد. با یادگیری نحوه چک کردن روغن موتور می‌توان سلامت موتور خودرو را تضمین کرد و از خرابی‌های پرهزینه جلوگیری نمود. سطح روغن باید همیشه بین MIN و MAX باشد و علاوه بر مقدار، رنگ، غلظت و حتی بوی روغن هم باید بررسی شود. در نهایت توجه داشته باشید که تعویض به‌موقع روغن موتور مهم‌ترین عاملی است که عمر موتور را افزایش می‌دهد.