در سیستم برق‌رسانی خودروها برخی قطعات هستند که در گذشته بسیار اهمیت داشتند، اما حالا در خودروهای جدید حذف شده‌اند. دلکو، یکی از این قطعات است. اگر می‌خواهید بدانید که این قطعه چقدر اهمیت داشته، همین‌قدر بدانید که به آقای چارلز کترینگ که مخترع دلکو به حساب می‌آید مدال ادیسون اهدا شد. این نشان می‌دهد که اختراع این قطعه باعث تحولی بزرگ در تکنولوژی اتومبیل‌ها شده است. این مدال هم قدیمی‌ترین و هم ارزشمندترین مدال در شاخه مهندسی برق به حساب می‌آید.
حتما بخوانید: علل برق دزدی ماشین؛ چطور بفهمیم برق دزدی از کجاست؟
دلکو در حقیقت در سیستم جرقه‌زنی اتومبیل‌ها قرار دارد و اولین بار هم در سال ۱۹۱۰ روی کادیلاک قرار گرفت. البته امروزه دیگر خبری از دلکو در سیستم جرقه‌زنی خودروها نیست و به جای آن از سنسورهایی روی میل‌لنگ و میل سوپاپ استفاده می‌کنند. اگر می‌خواهید با قطعه دلکو بیشتر آشنا شوید و از دلایل حذف آن بدانید در ادامه با ما همراه باشید.
کاربرد دلکو چیست؟
خلاصه‌ترین توضیحی که می‌توان در مورد کارکرد دلکو ارائه داد این است که دلکو توزیع‌کننده برق بین شمع‌ها در سیستم جرقه‌زنی محسوب می‌شود. به همین دلیل در زبان انگلیسی distributor یا توزیع کننده و تقسیم‌گر نامیده می‌شود. برق حدود ۱۲ ولتی باتری و دینام، در قطعه کوئل، افزایش ولتاژی به اندازه چندین هزار برابر پیدا می‌کند تا راهی شمع‌ها برای احتراق داخل موتور شود. اما این برق باید میان شمع‌ها به طور منظم و یکسان توزیع شود. اینجاست که نقش دلکو در سیستم جرقه‌زنی شروع می‌شود.
نکته مهم این است که قرار نیست جرقه و احتراق همزمان در همه سیلندرهای موتور اتفاق بیفتد، بلکه این اتفاق دارای ریتمی مشخص از نظر زمانبندی است. دلکو قطعه‌ای است که با قطع و وصل کردن برق، آن را به طور منظم و با همان ریتم مشخص به شمع‌ها می‌‌رساند تا جرقه برای احتراق در زمان درست زده شود. درضمن نام دلکو هم از شرکتی گرفته شده که برای اولین بار این قطعه را ساخت؛ شرکتی به نام Dayton Engineering Laboratories Co که با استفاده از حروف اول کلمات نام این شرکت به اختصار delco نامیده می‌شود.
نحوه عملکرد دلکو به چه شکل است؟
اساس کار موتورهای امروزی بر اساس موتور چهار زمانه است. یعنی در هر یک از سیلندرهای این موتور یک چرخه چهار مرحله‌ای اتفاق می‌افتد که شامل مرحله اول یا مکش (تنفس)، مرحله دوم یا تراکم (فشرده‌سازی)، مرحله سوم یا انفجار (قدرت) و مرحله چهارم یا تخلیه (خروج دود) است. در حقیقت در این چهار مرحله، یکبار پیستون در طول سیلندر بالا و پایین می‌رود و میل‌لنگ را به حرکت درمی‌آورد.
حتما بخوانید: ۱۵ اشتباه رایجی که به سلامت ماشین‌تان ضربه می‌زند
حالا نکته اینجاست که این چرخه چهار مرحله‌ای در هر یک از سیلندرها باید در زمان مشخصی اتفاق بیفتد تا میل‌لنگ به درستی به گردش درآید و تناوب حرکت حفظ شود. اینجاست که دلکو باید برق را در زمان مناسب برای جرقه زدن راهی شمع‌های هر سیلندر کند. زمانبندی این انتقال برق دلکو به وسیله همان میل‌لنگ موتور تنظیم می‌شود. میل‌لنگ به واسطه میل سوپاپ و میل دلکو، این زمانبندی را به قطعه دلکو انتقال می‌دهد. دلکو در حقیقت مثل یک کلید قطع و وصل برق عمل می‌کند که فرمان این قطع و وصل توسط همان میل‌لنگ و با کمک میل سوپاپ و میل دلکو داده می‌شود. بد نیست بدانید در موتورهای چهارزمانه، به ازای هر ۲ دور چرخش میل‌لنگ، یک دور میل سوپاپ و دلکو می‌چرخند.
دلکو از چه قطعاتی تشکیل شده است؟
یک دلکو به طور جزئی از این قطعات تشکیل شده است؛
- درب دلکو
- چکش برق
- پلاتین
- خازن
- سیم خازن
- صفحه دلکو
- صفحه ثابت دلکو
- بادامک
- وزنه‌ها
- فنر وزنه‌ها
- میل دلکو
- بدنه
- دستگاه خلائی
- پیچ تنظیم دلکو
- فنر و زغال
مهم‌ترین قطعه در ساختار دلکو چکش برق است که کار قطع و وصل کردن پلاتین‌های دلکو را انجام می‌دهد. موقعیت چکش برق به شکلی است که در بخش بالایی دلکو و روی میل دلکو قرار گرفته و چرخشی دایره‌ای دارد. در واقع چکش برق، جریان الکتریکی ورودی را که از کوئل آمده با قطع و وصل کردن پلاتین‌ها به سمت هر یک از شمع‌ها در زمانبندی مشخص خود هدایت می‌کند. چکش برق مثل یک پل ارتباطی عمل می‌کند؛ وقتی این پل برقرار باشد جریان الکتریکی عبور و به سمت شمع‌ها می‌رود.
حتما بخوانید: علائم خرابی سنسور دریچه گاز و دلایل آن
پلاتین‌های دلکو هم دقیقا قطعاتی هستند که قطع و وصل کردن جریان برق ولتاژ بالا در آنها اتفاق می‌افتد. پلاتین‌ها روی صفحه دلکو قرار دارند و از دو بازو تشکیل شده‌اند؛ یکی بازوی ثابت که پلاتین منفی نامیده می‌شود و یکی بازوی متحرک که پلاتین مثبت نام دارد. یک جزء کوچک هم روی همین پلاتین‌ها هست که اصطلاحا به آن «کنتاکت» می‌گویند. در حقیقت محل برخورد دو بازوی پلاتین همین کنتاکت‌هاست که با برخورد به یکدیگر، جریان برق برقرار یا قطع می‌شود. پوسیدگی و خردگی و هرگونه ایراد در یکی از پلاتین‌ها می‌تواند در نهایت باعث جرقه نزدن یکی از شمع‌ها و بد کار کردن موتور اتومبیل شود.
درب دلکو هم همان بخشی است که اجزای داخلی دلکو را می‌پوشاند. این درب کاملا عایق است و در وسط آن یک ترمینال مرکزی وجود دارد که در واقع به وایر خروجی کوئل وصل می‌شود. یعنی از این ترمینال مرکزی، برق وارد دلکو خواهد شد. در اطراف این ترمینال مرکزی هم تعدادی ترمینال دیگر است که وایر شمع‌ها به آنها وصل می‌شوند که همان خروجی‌های برق دلکو هستند.
حذف دلکو از سیستم جرقه‌زنی
همین ابتدا باید بگوییم که دلکو در اتومبیل‌های کاربراتوری استفاده می‌شود و در خودروهای انژکتوری، خبری از این قطعه در سیستم جرقه‌زنی نیست. حتما تا به اینجا متوجه شده‌اید که زمانبندی در سیستم جرقه‌زنی از اهمیت زیادی برخوردار است. یعنی اگر زمانبندی مناسب برای جرقه‌زنی شمع‌ها وجود نداشته باشد عملکرد موتور اتومبیل دچار اختلال جدی شده که از آثار آن می‌توان به لرزش خودرو، افزایش مصرف سوخت و کاهش بازدهی موتور اشاره کرد. خب این زمانبندی هم وقتی دچار مشکل می‌شود که دلکو وظیفه‌اش را به درستی انجام ندهد. خرابی دلکو و تنظیم نبودن آن یک اتفاق معمول در اتومبیل‌های کاربراتوری است.
حتما بخوانید: بهترین روغن موتور خودرو را چگونه تشخیص دهیم؟
در ضمن معمولا عملکرد دلکو در دور پایین موتور خوب است، اما وقتی دور موتور زیاد می‌شود، قطع و وصل پلاتین دلکو با سرعت بیشتری صورت می‌گیرد و همین موضوع می‌تواند باعث کاهش میزان جرقه شود. کاهش جرقه هم ارمغانی به غیر از بد کار کردن موتور، ایجاد لرزش در اتومبیل و افزایش مصرف سوخت ندارد. همین دلایل سبب شد طراحان اتومبیل تصمیم به حذف قطعه دلکو در سیستم جرقه‌زنی بگیرند.
اولین بار شرکت فورد موفق شد این قطعه را در اتومبیل‌هایش حذف کند. در روش شرکت فورد، دلکو حذف و برای هر یک از سیلندرهای موتور یک کوئل قرار داده شد. در این روش سنسورهای تعبیه شده‌اند که اطلاعات موقعیت میل‌لنگ و پیستون‌ها را به مرکزی به نام ECU یا همان کامپیوتر اتومبیل می‌فرستند. این کامپیوتر هم فرمان انتقال جریان برق و زدن جرقه را بر اساس همین اطلاعات به هر یک از کوئل‌ها می‌دهد.
حذف دلکو چه کمکی کرده است؟
یکی از ضعف‌های استفاده از دلکو این بود که توزیع جریان الکتریکی بین شمع‌ها به میزان یکسان و در زمان مشخص صورت نمی‌گرفت و دلکو به سرعت از تنظیم خارج می‌شد. اما حالا با حذف این قطعه و صدور فرمان قطع و وصل جریان الکتریکی از سوی کامپیوتر اتومبیل، موتور خودرو کارکردی بهینه و منظم‌تری پیدا کرده است. این یعنی مصرف سوخت هم کاهش یافته و هدر رفت انرژی کمتر شده است.
مثلا در سیستم‌های جرقه‌زنی با دلکو، برق رسیده به دلکو از طریق وایرها به شمع‌ها منتقل می‌شود. اما نکته اینجاست که هم‌اندازه نبودن طول این وایرها به دلیل موقعیت متفاوت دلکو با هر یک از شمع‌ها، باعث یکسان نبودن جرقه در سر هر یک از شمع‌ها می‌شود.
به هر حال یادتان باشد که استارت نخوردن خودرو، روشن شدن چراغ باتری یا دینام و همچنین شنیدن صداهای غیر معمول از موتور می‌تواند جزو نشانه‌های خراب شدن دلکو به حساب بیاید. پس بازدید و سرویس دوره‌ای این قطعه نباید فراموش شود.
چطور دلکو را تنظیم کنیم؟
همانطور که گفته شد، خارج شدن دلکو از تنظیم در خودروهای کاربراتوری یک اتفاق معمول است. اگر قرار باشد برای هر بار تنظیم دلکو به تعمیرکاران مراجعه کنیم، هم وقت‌مان حسابی تلف می‌شود و هم پول‌مان. برای همین بهتر است که قبل از مراجعه به مکانیک، روش تنظیم ساده دلکو را خودمان انجام دهیم. برای این کار ابتدا باید اتومبیل را روشن کنیم و بگذاریم که خودرو در حالت روشن باقی بماند.
اگر دلکو تنظیم نباشد، موتور اتومبیل دارای لرزش است و بد کار می‌کند و در ضمن گازهای خروجی از اگزوز صاف نیست. قطعه دلکو دارای یک پیچ نگهدارنده است. ابتدا این پیچ را شل می‌کنیم تا دلکو به راحتی حرکت کند. بعد دلکو را به یک سمت می‌چرخانیم. دقت می‌کنیم که باید به سمتی بچرخانیم که دور موتور افزایش یابد و موتور راحت‌تر کار کند. وقتی این کار را انجام دادیم، کم‌کم موتور اتومبیل شروع به ریپ زدن می‌کند.
حتما بخوانید: زمان تعویض تسمه تایم و نشانه‌هایی که باید جدی بگیرید
حالا وقت آن رسیده که دلکو را به جهت عکس جهت اولیه بچرخانیم. چرخاندن را تا وقتی ادامه می‌دهیم که ریپ زدن موتور متوقف شود. در این حالت متوجه می‌شویم که هم موتور تپ تپ نمی‌کند و ریپ نمی‌زند و هم گازهای خروجی از اگزوز صاف است. این صاف بودن گازهای خروجی اگزوز هم نشان دهنده عملکرد درست و خوب موتور است. وقتی به این حالت رسیدیم، یعنی دلکو تنظیم شده است. قبل از محکم کردن دوباره پیچ نگهدارنده دلکو، کمی گاز می‌دهیم تا دور موتور افزایش یابد. اگر موتور دوباره ریپ زد یا دچار لرزش شد، باید دلکو را باز هم کمی بچرخانیم. سپس پیچ نگهدارنده را محکم می‌کنیم. با انجام مواردی گه گفته شد به‌راحتی می‌توانید دلکو را تنظیم کنید.
چنانچه خواندن این نوشته برای شما مفید بود و علاقمند هستید تا درباره دیگر قطعات خودرو بیشتر بدانید پیشنهاد می‌کنیم مقالات ما در زمینه آشنایی با سیستم اگزوز و طرز کار دینام خودرو را نیز بخوانید.
عالی دمتون گرم
سلام وقتتون بخیر
در کنار ما باشید و ما رو همراهی کنید.
ممنون از شما ، مطالب عالی
ممنونم توضیحات عالی بودن???
دمتان گرم
بسیار عالی و جالب بود، من برا شلنگ کاربراتور به دلکو سرچ کردم و مقالتون خوندم درسته از شلنگ چیزی نگفتید ولی دلکو رو قشنگ فهمیدم بصورت تئوری، تشکر.
سلام وقت بخیر
ممنون از دیدگاه خوبتون ،امیدوارم این مطلب براتون مفید بوده باشه ،در کنار ما باشید و ما رو همراهی کنید.